Rách Sụn Chêm

Rách sụn chêm là thuật ngữ chỉ tình trạng rách hoặc vỡ dải sụn xơ ở đầu gối, được gọi là sụn chêm. Chấn thương xảy ra khi có bất kỳ hoạt động nào khiến đầu gối bị vặn hoặc xoay quá mạnh, thường gặp ở những người chơi bóng rỗ và bóng đá.

Mỗi đầu gối có hai miếng sụn chêm. Chúng có hình chữ C, nằm giữa xương đùi và xương chày (xương ống chân). Hai sụn chêm hoạt động cùng nhau như một bộ giảm xóc cho đầu gối, cung cấp lớp đệm cho xương ống chân và đùi ở khớp. Chúng cũng có khả năng truyền trọng lượng từ xương này đến xương khác và mang lại sự ổn định cho đầu gối.

Sụn chêm bị rách khiến đầu gối sưng, đau và cứng. Người bệnh cũng có thể gặp khó khăn khi uốn cong hoặc duỗi đầu gối hoàn toàn, giảm chuyển động của dầu gối.

Vết rách sụn chêm được phân loại dựa trên hình dạng và vị trí của vết rách.

1. Phân loại dựa trên hình dạng

Vết rách sụn chêm có 6 loại. Tất cả đều làm tổn thương cho đầu gối. Tuy nhiên những vết rách sẽ có mức độ ảnh hưởng khác nhau, kiểu thể hiện và mức độ phức tạp khác nhau.

• Rách xuyên tâm

Rách xuyên tâm là vết rách sụn chêm phổ biến nhất. Vết rách hình thành trong vùng vô mạch (vùng trắng) của sụn chêm - phần không được cung cấp máu. Rách xuyên tâm khó hoặc không có khả năng lành lại do không đủ nguồn cung cấp máu, không có chất dinh dưỡng và tế bào hồng cầu để sửa chữa mô.

Khi không thể điều trị bảo tồn, vết rách xuyên tâm sẽ được điều trị bằng cách phẫu thuật nội soi cắt bỏ phần sụn chêm bị tổn thương. Bệnh nhân sẽ được vật lý trị liệu sau phẫu thuật.

• Vết rách không hoàn toàn

Vết rách không hoàn toàn hay rách sụn chêm không hoàn chỉnh được coi là một vết thường ổn định. Vết rách này thường là dấu hiệu của sự thoái hóa sớm của sụn chêm. Rách sụn chêm không hoàn chỉnh hình thành khi có sự hao mòn của sụn, nó có xu hướng trở nên tồi tệ hơn theo thời gian.

Thông thường vết rách không hoàn toàn sẽ được phát hiện thông qua chụp cộng hưởng từ (MRI) ở những người có độ tuổi từ 20 - 30 tuổi. Những người có vết rách này sẽ không cần điều trị bằng phẫu thuật.

• Vết rách ngang

Một vết rách ngang hình thành dọc theo những sợi cong của sụn chêm. Nó thường nằm ở trung tâm hoặc phần mạch máu của rìa ngoài (nơi có lưu lượng máu).

• • Vết rách ở phần mạch máu: Nhờ có nguồn cung cấp máu, vết rách này có thể lành lại khi được phẫu thuật sửa chữa. Không cần loại bỏ phần sụn chêm hư hỏng. Trong quá trình sửa chữa sụn chêm, bác sĩ sẽ tiến hành khâu vết rách ngang lại với nhau.
  • Vết rách nằm ngang ở trung tâm: Do không có nguồn cung cấp máu, vết rách không thể lành lại ngay cả khi được phẫu thuật sửa chữa. Chính vì thế mà phẫu thuật loại bỏ phần sụn chêm hư hỏng thường được cân nhắc.

• Vạt xé

Rách sụn chêm dạng vạt xé là một vết rách bất thường. Trong đó một phần của sụn bị bong ra, đôi khi mắc kẹt trong khớp khiến nó bị khóa lại hoặc bị "bắt".

Những trường hợp có đầu gối bị kẹt do vạt sẽ được phẫu thuật sửa chữa, không cần loại bỏ nhiều mô.

•  Vết rách sụn chêm phức tạp

Vết rách sụn chêm phức tạp hình thành khi có sự kết hợp của nhiều kiểu rách, thường liên quan đến vết rách ngang và vết rách xuyên tâm. Vì tính chất phức tạp của nó nên phẫu thuật thường không được thực hiện.

Trong một số trường hợp, bác sĩ tiến hành loại bỏ sụn chêm bị rách kết hợp sửa chữa những phần khác của đầu gối. Hầu hết mọi người có thể phục hồi chức năng đầy đủ sau phẫu thuật.

• Vết rách tay cầm xô

Vết rách tay cầm xô thường hình thành ở trung tâm của mặt sụn chêm. Phần sụn chêm bị rách thường cản trở chuyển động bình thường của đầu gối và khiến khớp này bị kẹt. Thông thường người bệnh sẽ được phẫu thuật khẩn cấp để đảm bảo đầu gối có thể bắt đầu uốn cong trở lại.

2. Phân loại theo vị trí vết rách

Những vị trí của vết rách sẽ được mô tả trong hình ảnh MRI hoặc khi phẫu thuật. Cụ thể:

• Rách sừng sau: Đây là dạng phổ biến nhất với vết rách nằm ở phía sau sụn chêm.
• Rách trung tâm: Vết rách nằm ở trung tâm và mặt trong của sụn chêm. Vùng này không được cung cấp đầy đủ máu nên thường không có phản ứng với phẫu thuật sửa chữa.
• Vết rách ngoại vi: Vết rách này nằm ở bên ngoài của sụn chêm. Đôi khi nó được sửa chữa và phục hồi.
• Rách sừng trước: Vết rách này ít phổ biến hơn, nằm ở phía trước sụn chêm.

Rách sụn chêm xảy ra khi thực hiện những hoạt động gây ra tiếp xúc trực tiếp hoặc khiến đầu gối bị vặn hoặc xoay quá mạnh. Chẳng hạn như:

• Đột ngột xoay người hoặc xoay đầu gối
• Đột ngột dừng và chuyển hướng
• Ngồi xổm sâu
• Nâng vật quá nặng dẫn đến chấn thương
• Quỳ lâu

Rách sụn chêm ở người lớn tuổi liên quan đến những thay đổi thoái hóa của đầu gối. Sụn khớp hao mòn theo thời gian, do tuổi tác hoặc viêm khớp. Điều này có thể khiến sụn chêm bị rách hoặc vỡ ngay cả khi không có chấn thương.

Thường gặp hơn, thoái hóa khớp và viêm khớp gây tổn thương sụn chêm khi có một chuyển động đơn giản, chẳng hạn như bước đi trên một bề mặt không bằng phẳng.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ chấn thương:

• Vận động viên hoặc những người chơi thể thao thường xuyên. Đặc biệt là khi chơi các môn thể thao tiếp xúc, liên quan đến những hoạt động xoay vòng hoặc bóng đá, Cụ thể như:
  • Bóng đá
  • Bóng rổ
  • Quần vợt
• Thừa cân béo phì.

Những triệu chứng và dấu hiệu khi bị rách sụn chêm:

• Cảm giác như có vật gì đó đâm vào đầu gối tại thời điểm bị thương
• Đau đầu gối, đặc biệt là khi xoay hoặc vặn đầu gối
• Sưng đầu gối
• Cứng khớp
• Khó hoặc không thể uốn cong hoặc/ và duỗi thẳng hoàn toàn chân
• Đi lại khó khăn
• Cảm giác như đầu gối bị kẹt hoặc khóa một chỗ khi cố gắng di chuyển
• Cảm giác như đầu gối nhường chỗ
• Đầu gối bị khuỵu.

Khi thăm khám, người bệnh được hỏi về tiền sử bệnh, chấn thương, đầu gối nào bị ảnh hưởng và mức độ đau. Sau đó bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra triệu chứng, độ đau dọc theo đường khớp nơi có sụn bị ảnh hưởng. Bác sĩ cũng có thể yêu cầu uốn cong và duỗi khớp để đánh giá mức độ cứng khớp, sức mạnh, sự linh hoạt và phạm vi chuyển động.

Rách sụn chêm thường được phát hiện trong thử nghiệm McMurray. Khi thực hiện, bác sĩ uốn cong đầu gối ảnh hưởng, sau đó duỗi thẳng và xoay để gây căng thăng cho một sụn bị rách. Kết quả xét nghiệm dương tính nếu bệnh nhân bị đau, có cảm giác kêu lạch cạch hoặc lách cách trong khớp.

Một số chấn thương đầu gối có thể có những triệu chứng tương tự. Để xác định chẩn đoán, các xét nghiệm bổ sung sẽ được thực hiện, cụ thể:

• Chụp X-quang: Tia X tạo ra hình ảnh của xương, loại bỏ những nguyên nhân khác của thể gây đau đầu gối, chẳng hạn như gãy xương bánh chè, viêm xương khớp...
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Chụp cộng hưởng từ tạo ra hình ảnh chi tiết của các mô mềm ở đầu gối. Điều này giúp phát hiện, đánh giá vết rách sụn chêm hoặc một số tổn thương khác của gân, sụn và dây chằng. Trên hình ảnh MRI, vết rách như một đường trắng xuyên qua phần tối của sụn chêm.
• Nội soi khớp: Một số trường hợp được nội soi khớp để kiểm tra bên trong đầu gối. Trong quy trình này, máy nội soi khớp được đưa vào trong thông qua một vết cắt nhỏ gần đầu gối. Thiết bị này truyền hình ảnh phóng to của bên trong đầu gối lên màn hình. Từ đó dễ dàng xác đinh vết rách. Đôi khi phẫu thuật cắt hoặc sửa chữa vết rách sẽ được thực hiện đồng trong quá trình nội soi.

Rách sụn chêm khiến đầu gối bị khuỵu, giảm chức năng và không thể cử động như bình thường. Khi sụn chêm không được chữa lành đúng cách, người bệnh có thể gặp những biến chứng dưới đây:

• Đâu đầu gối dai dẳng
• Viêm xương khớp. Biến chứng này có thể xảy ra ngay cả khi đã được điều trị đúng cách
• Chấn thương khác ở đầu gối, chẳng hạn như rách dây chằng chéo trước (ACL)

Đối với những trường hợp được điều trị và phục hồi thích hợp, hầu hết mọi người có thể trở lại khả năng vận động trước chấn thương. Nếu phẫu thuật, đầu gối thường phục hồi hoàn toàn sau vài tháng luyện tập.

Tuy nhiên phẫu thuật loại bỏ một phần hoặc hoàn toàn sụn chêm có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm khớp cao hơn trong tương lai. Nguyên nhân là do sụn chêm bị loại bỏ khiến khớp có khả năng hấp thụ sốc ít hơn. Lâu ngày khớp có thể bị gãy.

Điều trị rách sụn chêm dựa vào triệu chứng, tuổi tác, mức độ hoạt động, kích thước và vị trí vết rách. 1/3 bên ngoài của sụn chêm được cung cấp máu dồi dào, được gọi là vùng đỏ. Vết rách ở vùng này sẽ nhanh chóng lành lại sau sữa chữa bằng phẫu thuật hoặc tự lành.

2/3 bên trong của sụn chêm không được cung cấp máu đầy đủ, được gọi là vùng trắng. Những vết rách ở vùng này không thể lành lại. Không có chất dinh dưỡng từ máu, mô không thể phát triển lại với nhau. Nếu không đáp ứng với điều trị bảo tồn, bệnh nhân cần phải phẫu thuật cắt bỏ sụn chêm.

Những phương pháp điều trị cụ thể:

 1. Điều trị không phẫu thuật

Rách sụn chêm không cần phẫu thuật ngay lập tức. Người bệnh được đề nghị điều trị bảo tồn trong vài tuần nếu những triệu chứng không quá nghiêm trọng và không kéo dài.

Những phương pháp hữu ích nhất gồm:

• Phác đồ RICE

Phác đồ RICE có bốn bước gồm nghỉ ngơi, chườm đá, nén và nâng cao. Những bước này có thể giúp giảm nhẹ các triệu chứng của rách sụn chêm.

• • Nghỉ ngơi: Để đầu gối nghỉ ngơi, tạm dừng những hoạt động gây ra chấn thương và tránh dồn trọng lượng lên chân. Điều này giúp giảm áp lực lên đầu gối ảnh hưởng và sụn chêm có thời gian tự chữa lành. Người bệnh cũng cần tránh những hoạt động như chạy và nhảy.
  • Chườm lạnh: Đặt túi chườm lạnh lên đầu gối, mỗi lần 20 phút, nhiều lần trong ngày. Biện pháp này giúp giảm sưng và đau hiệu quả. Chườm lạnh nên được thực hiện ngay sau chấn thương.
  • Nén: Đeo băng ép đàn hồi giúp hỗ trợ và giảm áp lực cho đầu gối, ngăn mất máu và sưng thêm. Lưu ý không nén quá chật để tránh ảnh hưởng đến lưu thông máu.
  • Nâng cao: Ngả lưng và kê cao chân hơn tim khi nghỉ ngơi. Biện pháp này sẽ giúp giảm sưng tấy hiệu quả.
• Dụng cụ hỗ trợ đi lại

Trong những tuần đầu tiên sau chấn thương, người bệnh được khuyên không đặt trọng lượng và không đi lại với đầu gối bị rách sụn chêm. Người bệnh sẽ được hướng dẫn dùng nạng hoặc gậy để giảm trọng lượng lên đầu gối khi di chuyển.

• Thuốc

Một số thuốc sẽ được chỉ định để giảm đau và sưng khớp do rách sụn chêm.

• • Paracetamol: Thuốc Paracetamol thường được dùng cho những trường hợp nhẹ để giảm đau. Thuốc này có thể được dùng mà không cần đơn thuốc của bác sĩ.
  • Thuốc chống viêm không steroid (NSAID): Aspirin, Ibuprofen và Naproxen là những thuốc chống viêm không steroid được dùng phổ biến. Nhóm thuốc này có tác dụng giảm viêm (sưng) và đau ở đầu gối.
• Tiêm steroid

Khi không đáp ứng với NSAID, bệnh nhân có thể được tiêm thuốc Corticosteroid vào khớp gối. Với khả năng chống viêm mạnh, Corticosteroid có thể giảm đau và sưng nhanh chóng. Thuốc này thường được tiêm 1 liều duy nhất. Có thể tiêm nhắc lại nếu đau tái phát sau vài tháng.

• Vật lý trị liệu

Khi vật lý trị liệu, người bệnh được hướng dẫn những bài tập cải thiện phạm vi chuyển động và giảm đau cho đầu gối. Điều này cũng thúc đẩy lưu thông máu, cho phép sụn chêm bị rách nhanh chóng lành lại.

Vật lý trị liệu cũng có thể bao gồm những bài tập giúp tăng cường cơ bắp xung quanh đầu gối và chân. Điều này giúp cải thiện sức mạnh, tăng sự ổn định và hỗ trợ đầu gối.

2. Phẫu thuật

Phẫu thuật rách sụn chêm khi:

• Đầu gối vẫn đau và cứng sau vài tháng điều trị phục hồi chức năng
• Đầu gối bị khóa và vết rách lớn.

Hầu hết bệnh nhân được phẫu thuật nội soi khớp gối để sửa vết rách hoặc cắt bỏ một phần sụn chêm bị thương. Trong thủ tục này, một camera nhỏ sẽ được đưa vào trong thông qua một vết mổ nhỏ ở đầu gối. Bác sĩ tiến hành quan sát bên trong đầu gối và đánh giá vết thương. Cuối cùng những dụng cụ phẫu thuật sẽ được đưa vào trong để sửa hoặc cắt bỏ sụn chêm.

• Sửa chữa sụn chêm

Bệnh nhân thường được sửa chữa sụn chêm bị rách, đặc biệt là trẻ em, người trẻ tuổi và có hoạt động thể chất thường xuyên. Trong thủ thuật này, bác sĩ tiến hành khâu những mảnh rách lại với nhau để sửa chữa sụn chêm. Do sụn chêm cần thời gian lành lại nên quá trình phục hồi thường lâu hơn so với cắt bỏ sụn chêm.

• Cắt bỏ một phần sụn chêm

Cắt bỏ một phần sụn chêm cho những trường hợp có vết rách lớn hoặc vết rách nằm ở 2/3 bên trong của sụn chêm, không được cung cấp máu đầy đủ. Khi thực hiện, mô sụn hư hỏng sẽ bị cắt bỏ.

Sau khi phẫu thuật cắt sụn chêm, đầu gối tổn thương có thể thực hiện đầy đủ các chuyển động và chịu trọng lượng ngay lập tức.

Khi hoàn tất quá trình phục hồi ban đầu, bệnh nhân được hướng dẫn các bài tập giúp cải thiện phạm vi chuyển động. Cuối cùng thực hiện các bài tập khó hơn để dần phục hồi sức mạnh và khả năng vận động của đầu gối.

Không thể ngăn ngừa hoàn toàn chấn thương rách sụn chêm. Tuy nhiên nguy cơ có thể giảm khi thực hiện những lời khuyên dưới đây:

• Nếu đầu gối không ổn định hoặc yếu, hãy đeo nẹp đầu gối để hỗ trợ. Tuân thủ thời gian sử dụng nẹp theo chỉ định của bác sĩ.
• Tăng cường độ và thời gian luyện tập một cách chậm rãi. Tránh đột ngột tập thể dục với cường độ cao.
• Dành thời gian để tập làm quen với một bộ môn hoặc chương trình thể dục mới.
• Mang giày phù hợp với hoạt động.
• Không đột ngột vặn hoặc xoay mạnh đầu gối.
• Hạn chế dừng và chuyển hướng đột ngột.
• Thường xuyên tập thể dục, thực hiện những bài tập cho đầu gối để tăng cường các cơ hỗ trợ và ổn định đầu gối. Điều này có thể bảo vệ đầu gối khỏi một số chấn thương, bao gồm cả rách sụn chêm.

1. Tôi có vết rách ở sụn chêm nghiêm trọng đến mức nào?

2. Vết rách có thể tự lành được không?

3. Có cần phẫu thuật sửa chữa hoặc loại bỏ sụn chêm bị rách hay không?

4. Tôi có cần vật lý trị liệu hay không?

5. Mất bao lâu để sụn chêm lành lại?

6. Khi nào thì có thể trở lại hoạt động đầy đủ?

7. Những dấu hiệu nào cho biết rách sụn chêm đang trở nên trầm trọng hơn thay vì lành lại?

Rách sụn chêm là một chấn thương thường gặp. Hầu hết mọi người có thể trở lại khả năng vận động đầy đủ trước chấn thương nếu được điều trị và phục hồi thích hợp. Vì vậy cần thăm khám và trao đổi sớm với bác sĩ để được hướng dẫn những phương pháp thích hợp nhất.