Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi Lương Y Nguyễn Tùng Lâm | Lĩnh vực khám chữa: Thận Nơi công tác Phòng Chẩn Trị YHCT Đỗ Minh Đường – Hồ Chí Minh

Suy thận ở trẻ em là những tổn thương ngắn hạn hoặc dài hạn (vĩnh viễn) đối với thận của trẻ. Điều này khiến thận hoạt động không bình thường, chức năng lọc máu không được đảm bảo. Từ đó gây ra những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cho thận.

Thế nào là suy thận ở trẻ em?

Không chỉ người lớn, suy thận cũng có thể xảy ra ở trẻ em. Suy thận ở trẻ em là tình trạng một hoặc hai quả thận của trẻ bị tổn thương, không thể hoạt động hoặc lọc máu như bình thường. Từ đó khiến chất thải và chất lỏng tích tụ, dẫn đến những vấn đề về sức khỏe.

Tổn thương thận ở trẻ có thể là những tổn thương ngắn hạn (cấp tính) hoặc những tổn thương vĩnh viễn (mãn tính). Bệnh cần được điều trị sớm để tránh đe dọa đến tính mạn của trẻ.

Ở trẻ, suy thận chủ yếu do dị tật bẩm sinh, bệnh di truyền, những vấn đề về hệ thống tiết niệu. Tuy nhiên bệnh cũng có thể xảy ra do những bệnh lý hoặc chấn thương trực tiếp ở thận.

Phân loại

Tương tự như người lớn, bệnh suy thận ở trẻ em cũng được phân thành 2 loại, bao gồm: cấp tính và mãn tính.

1. Suy thận cấp

Suy thận cấp hay tổn thương thận cấp tính (AKI) ở trẻ em là sự suy giảm chức năng đột ngột. Mặc dù chỉ kéo dài trong thời gian ngắn nhưng tổn thương ở thận có thể gây ra những ảnh hưởng lâu dài đối với sức khỏe (ngay cả khi vấn đề cơ bản đã được điều trị).

Đối với những trường hợp không điều trị, suy thận cấp ở trẻ em có thể đe dọa đến tính mạng. Bệnh thường xảy ra do mất nước, tình trạng sức khỏe xấu và tác dụng phụ từ một số loại thuốc.

Có 3 loại tổn thương thận cấp tính, bao gồm:

AKI trước thận: Bệnh xảy ra trong hệ thống tuần hoàn, khi thận không nhận được lượng máu cần thiết. Tổn thương trước thận thường do bệnh tim, tình trạng mất nước hoặc mất máu khiến thận không nhận đủ oxy.
AKI nội tại: Bệnh xảy ra trong thận. Trong đó thận bị tổn thương do một tình trạng sức khỏe, chấn thương hoặc lạm dụng một số loại thuốc có thể gây tổn thương thận.
AKI sau thận: Tổn thương thận cấp tính sau thận thường là một vấn đề ở đường tiết niệu, phía dưới của thận. Bệnh xảy ra khi đường tiết niệu bị tắc nghẽn khiến nước tiểu trào ngược lên thận và tạo một áp lực lớn. Từ đó gây ra tình trạng suy giảm chức năng thận.

2. Suy thận mạn

Suy thận mạn còn được gọi là bệnh thận mãn tính (CKD). Trong đó, tổn thương thận phát triển chậm trong thời gian dài (thường vài tháng đến vài năm) và vĩnh viễn.

Suy thận mạn ở trẻ em có tổn thương thận phát triển chậm trong thời gian dài và không phục hồi

Khi những tổn thương không được chữa trị, suy thận độ 1 có thể chuyển sang giai đoạn 5 (suy thận giai đoạn cuối). Ở giai đoạn này, độ lọc cầu thận ước tính (eGFR) dưới 15, người bệnh có nguy cơ tử vong cao, cần chạy thận nhân tạo hoặc ghép thận để duy trì sự sống.

HỮU ÍCH: Hướng Dẫn Cách Phân Biệt Suy Thận Cấp Và Suy Thận Mạn

Nguyên nhân gây suy thận ở trẻ em

Suy thận ở trẻ em thường xảy ra do những nguyên nhân sau:

Dị tật bẩm sinh: Dị tật bẩm sinh ở thận hoặc đường tiết niệu khiến thận hoạt động không bình thường. Chẳng hạn như:
- Thiểu sản thận: Em bé được sinh ra với nephron ít, một hoặc cả hai quả thận nhỏ hơn bình thường.
- Loạn sản thận: Một hoặc cả hai quả thận có những bộ phận không phát triển trong thời gian em bé phát triển trong bụng mẹ.
- Thiếu thận: Trẻ sinh ra thiếu một hoặc cả hai quả thận.
Bệnh di truyền: Bệnh di truyền hoặc một số rối loạn di truyền có thể gây hại cho thận. Chẳng hạn như hội chứng Alport và bệnh thận đa nang.
Bệnh cầu thận: Một số bệnh lý ở cầu thận như viêm cầu thận sau nhiễm trùng hoặc sau liên cầu có thể làm hỏng những bộ phận trong thận. Từ đó khiến cơ quan này không thể hoạt động bình thường và tổn thương theo thời gian. Viêm cầu thận xảy ra khi hệ thống miễn dịch tạo những kháng thể lắng đọng trong thận và gây tổn thương.
Những vấn đề với hệ thống tiết niệu: Tình trạng viêm hoặc một vài vấn đề khác có thể gây tắc nghẽn đường tiết niệu. Điều này khiến nước tiểu trào ngược và tăng áp lực lên thận. Theo thời gian, thận tổn thương và mất chức năng.
Thận không nhận đủ oxy: Máu và oxy không thể di chuyển đến thận do tình trạng mất máu, mất nước hoặc bệnh lý tim mạch. Điều này thường gây ra những tổn thương cấp tính.
Bệnh lý ở thận: Nhiễm trùng thận, hội chứng thận hư, khối u hoặc một số bệnh lý khác có thể khiến cơ quan này bị tổn thương và mất chức năng.
Tác dụng phụ của thuốc: Thường xuyên dùng thuốc giảm đau không kê đơn và kháng sinh trong thời gian dài có thể gây hại cho thận. Từ đó gây suy thận ở trẻ em.
Chấn thương: Chấn thương ở thận, bỏng, chảy máu, mất nước, phẫu thuật… có thể dẫn đến huyết áp thấp, gây tổn thương và suy thận cấp tính.
Bệnh toàn thân: Suy thận ở trẻ em có thể xảy ra những bệnh lý làm ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể hoặc nhiều cơ quan, chẳng hạn như viêm thận lupus. Bệnh lý này là một dạng rối loạn thận được phát triển từ bệnh lupus ban đỏ hệ thống.

Tùy theo độ tuổi của trẻ, những nguyên nhân gây suy thận phổ biến có thể khác nhau, cụ thể:

Trẻ sơ sinh đến 4 tuổi: Bệnh di truyền và dị tật bẩm sinh thận là nguyên nhân phổ biến nhất.
Từ 5 – 14 tuổi: Những bệnh hệ thống, hội chứng thận hư và các bệnh di truyền là nguyên nhân phổ biến.
Từ 15 – 19 tuổi: Bệnh chủ yếu xảy ra do những vấn đề ở cầu thận.

Triệu chứng và dấu hiệu suy thận ở trẻ em

Suy thận cấp thường có những dấu hiệu đột ngột và nguy hiểm. Trong khi suy thận mạn ở trẻ em thường không có dấu hiệu ở giai đoạn nhẹ. Cho đến khi chuyển sang suy thận độ 3, 4 và 5, những triệu chứng và dấu hiệu mới thực sự rõ ràng.

+ Triệu chứng suy thận cấp

Cơ thể mệt mỏi
Lượng nước tiểu giảm
Phù nề (giữ nước) với biểu hiện sưng ở tay hoặc chân, mắt cá chân và bàn chân
Khó thở
Cảm thấy yếu ớt
Buồn nôn hoặc nôn
Nhịp tim không đều
Tâm lý không ổn định, dấu hiệu hoang mang
Đau hoặc có áp lực ở ngực
Co giật và hôn mê ở những trường hợp nặng

+ Triệu chứng suy thận mạn

Những triệu chứng thường gặp:

Lượng nước tiểu tăng hoặc giảm
Nước tiểu có màu đỏ, màu coca hoặc màu hồng (tiểu máu)
Nước tiểu có bọt do có quá nhiều protein trong nước tiểu (protein niệu)
Năng lượng giảm, buồn ngủ và mệt mỏi thường xuyên
Phù nề cơ thể do giữ nước dẫn đến sưng ở bàn chân, chân, tay hoặc mặt
Xanh xao do thiếu máu (mức hồng cầu thấp)

Những triệu chứng ít gặp hơn:

Nôn mửa hoặc buồn nôn
Giảm cân
Chán ăn hoặc giảm sự thèm ăn
Nhức đầu
Khó tập trung
Yếu đuối
Huyết áp cao
Ngứa da
Khó thở
Trẻ còi cọc, tăng trưởng kém
Nhiễm trùng đường tiết niệu
Tiểu không tự chủ
Phát ban
Sốt
Tiêu chảy ra máu
Xuất hiện một khối bất thường ở bụng

XEM THÊM: Trẻ Đi Tiểu Nhiều Có Suy Thận? Bác Sĩ Giải Đáp

Biến chứng và tiên lượng

Suy thận ở trẻ em có tiên lượng phụ thuộc vào giai đoạn của bệnh (mức độ tổn thương thận) và phương pháp điều trị. Việc điều trị sớm có thể ngăn tổn thương thận tiến triển, duy trì chức năng thận và đời sống sinh hoạt bình thường của trẻ.

Đối với suy thận cấp, những tổn thương thường ngắn hạn nhưng nguy hiểm. Không kịp thời điều trị cấp cứu có thể khiến trẻ tử vong. Ngược lại việc điều trị sớm và tích cực có thể giúp thận phục hồi và khỏe mạnh.

Một số biến chứng của suy thận ở trẻ em:

Thiếu máu
- Da xanh xao
- Mệt mỏi
- Thiếu sức sống
Bệnh tim
Mất cân bằng điện giải trong máu, chẳng hạn như lượng kali tăng cao
Tăng trưởng kém với chiều cao thấp hơn trung bình
Tăng huyết áp
Tiểu không tự chủ
Rối loạn khoáng chấn và xương, trẻ còi cọc
Toan chuyển hóa
Nhiễm trùng

Chẩn đoán suy thận ở trẻ em

Bệnh suy thận ở trẻ em được chẩn đoán thông qua những bước sau:

+ Chẩn đoán lâm sàng

Kiểm tra tiền sử bản thân và giai đình
Khám sức khỏe và kiểm tra triệu chứng

+ Chẩn đoán cận lâm sàng

Xét nghiệm nước tiểu: Một mẫu nước tiểu của trẻ được mang đi kiểm tra để tìm protein trong nước tiểu. Điều này kiểm tra xem thận có đang hoạt động tốt hay không.
Xét nghiệm máu: Bệnh nhân được xét nghiệm máu để kiểm tra độ lọc cầu thận. Điều này giúp phát hiện sớm bệnh suy thận ở trẻ em.
Xét nghiệm hình ảnh: Siêu âm bụng, chụp cắt lớp vi tính (CT), chụp cộng hưởng từ (MRI) có thể được thực hiện để kiểm tra kích thước và hình dạng của thận. Từ đó xác định những bất thường và nguyên nhân gây suy thận ở trẻ.
Xét nghiệm di truyền: Xét nghiệm di truyền thường được áp dụng để tìm kiếm những đột biến gen cụ thể. Kết quả xét nghiệm có thể giúp xác định suy thận do bênh tự miễn hoặc một bệnh lý di truyền cụ thể.
Sinh thiết thận: Trong một vài trường hợp, sinh thiết thận được chỉ định để kiểm tra tổn thương thận, chẩn đoán phân biệt suy thận với các tình trạng khác hoặc tìm kiếm nguyên nhân gây bệnh. Trong quá trình này, một mẫu mô của thận sẽ được lấy ra và nghiên cứu trong phòng thí nghiệm.

Điều trị suy thận ở trẻ em

Trước tiên bệnh nhân được áp dụng những biện pháp kiểm soát hoặc khắc phục những tình trạng sức khỏe có thể gây tổn thương thận. Tùy thuộc vào tình trạng, bệnh nhân có thể được kê đơn thuốc hoặc phẫu thuật.

Những trường hợp suy thận cấp hoặc tổn thương thận mãn tính giai đoạn nặng có thể cần lọc máu hoặc phẫu thuật ghép thận. Ngoài ra phụ huynh được hướng dẫn chế độ ăn uống và xây dựng lối sống lành mạnh cho trẻ để ngăn bệnh tiến triển.

1. Thuốc

Những thuốc chữa suy thận thường được dùng cho trẻ em:

Thuốc kháng sinh: Thuốc này được chỉ định cho những trẻ bị suy thận do nhiễm trùng. Khi dùng, kháng sinh nhanh chóng tiêu diệt các vi khuẩn gây bệnh, ngăn tình trạng nhiễm trùng làm tổn thương thận.
Thuốc kháng viêm: Corticosteroid đường uống có thể được sử dụng cho những trẻ bị viêm thận lupus hoặc suy thận do các bệnh tự miễn khác. Đây là một loại kháng viêm mạnh, có tác dụng ức chế miễn dịch, điều trị viêm và đau.
Thuốc lợi tiểu: Tác dụng kiểm soát huyết áp, tăng lượng nước tiểu, tăng đào thải độc tố và nước ứ đọng trong cơ thể. Từ đó giảm phù nề.
Thuốc albumin: Albumin là một loại huyết tương protein trong cơ thể người. Thuốc làm tăng nồng độ huyết thanh hoặc thể tích huyết tương, ngăn ngừa bilirubin huyết tăng cao. Từ đó giúp cơ thể khỏe mạnh và an toàn. Bác sĩ có thể chỉ định truyền albumin cho những trẻ có suy thận tiến triển nặng và cần nhập viện.
Truyền dịch IV (tĩnh mạch): Để thay thế lượng dịch mất đi, bệnh nhân có thể được truyền dịch IV với một lượng lớn.
Thuốc điều trị thiếu máu: Suy thận ở trẻ em thường gây thiếu máu. Vì vậy viên uống chứa sắt hoặc chất tạo hồng cầu có thể được chỉ định để điều trị thiếu máu và giảm mệt mỏi.

2. Lọc máu

Lọc máu thường được chỉ định trong điều trị suy thận giai đoạn nặng và suy thận cấp ở trẻ em. Trong đó màng bụng hoặc thiết bị (nằm ngoài cơ thể) sẽ được sử dụng để lọc chất lỏng dư thừa và chất thải ra khỏi máu.

Chạy thận nhân tạo sử dụng thiết bị làm sạch máu, duy trì sức khỏe và sinh hoạt bình thường

Chạy thận nhân tạo: Chạy thận nhân tạo dùng thiết bị bên ngoài thay thế thận lọc máu. Như một vòng tuần hoàn, máu được đưa ra ngoài cơ thể, di chuyển vào bộ lọc máu (thận nhân tạo) để làm sạch chất thải và chất lỏng dư thừa. Sau đó máu sạch sẽ được đưa trở lại cơ thể.
Lọc màng bụng (thẩm phân phúc mạc): Phương pháp này sử dụng màng bụng của người bệnh để thay thận lọc máu. Trong đó, ống thông có chốt vặn được gắng vào niêm mạc bụng, dung dịch từ túi chảy vào trong, hấp thu hết chất thải và chất lỏng dư thừa. Sau đó nước thải sẽ được đưa ra ngoài.

3. Phẫu thuật trị tắc nghẽn

Phương pháp phẫu thuật có thể được chỉ định cho những bênh nhân bị suy thận do tắc nghẽn trong đường tiết niệu. Phương pháp này giúp sửa chữa đường tiết niệu, cải thiện tình trạng tắc nghẽn, ngăn nước tiểu trào ngược lên thận. Từ đó duy trì chức năng thận và phòng ngừa tổn thương thận phát triển.

4. Ghép thận

Ghép thận thường được chỉ định cho suy thận giai đoạn 4 và 5. Trong quá trình phẫu thuật, một quả thận khỏe mạnh được đưa vào bên trong cơ thể và hoạt động thay cho thận hỏng.

Thận mới có thể được lấy từ người hiến tặng còn sống hoặc một số người vừa mới chết. Sau phẫu thuật ghép thận, người bệnh được uống thuốc và kiểm tra thường xuyên để đảm bảo thận mới hoạt động tốt.

5. Điều trị biến chứng

Suy thận ở trẻ em gây ra nhiều biến chứng. Để ổn định sức khỏe và sự phát triển của trẻ, những biến chứng cụ thể sẽ được điều trị.

Thiếu máu: Hormone erythropoietin không được sản sinh đủ khi thận tổn thương, ngăn tạo hồng cầu và gây thiếu máu. Để điều trị biến chứng, trẻ có thể được tiêm erythropoietin để thay thế hormone erythropoietin.
Hệ miễn dịch yếu: Hệ miễn dịch suy yếu và sức khỏe không được ổn định khi chất thải tích tụ trong máu. Điều này gây ra một số bệnh nhiễm trùng. Để ngăn ngừa, trẻ sẽ được yêu cầu tiêm chủng.
Tăng trưởng kém và còi cọc: Trẻ được hướng dẫn bổ sung canxi và vitamin D phù hợp để cải thiện sức khỏe của xương và đảm bảo cơ thể phát triển bình thường.

6. Biện pháp chăm sóc tại nhà

Bên cạnh điều trị y tế, những cách điều trị suy thận tại nhà cũng vô cùng quan trọng. Theo các chuyên gia, chế độ dinh dưỡng và lối sống lành mạnh có thể góp phần ngăn tổn thương thêm và phục hồi chức năng của thận.

Ăn uống lành mạnh

Ba mẹ cần chú ý trong việc thiết lập thực đơn ăn uống cho trẻ suy thận. Việc bổ sung đầy đủ dinh dưỡng có thể ngăn mệt mỏi và duy trì chức năng thận. Ngoài ra cần kiểm soát một số khoáng chất để ngăn thận tổn thương thêm.

Một lưu ý dinh dưỡng cho trẻ suy thận:

- Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng
- Cung cấp năng lượng cho trẻ để thực hiện các hoạt động
- Ăn những loại thực phẩm lành mạnh và tươi. Chẳng hạn như các loại trái cây, rau, dầu thực vật, thịt gia cầm, các loại ngũ cốc…
- Bổ sung đủ protein cần thiết. Tránh thiếu hụt hoặc dư thừa vì có thể làm tăng áp lực cho thận
- Cắt giảm kali
- Cắt giảm natri (muối). Ba mẹ cần cho trẻ ăn nhạt, ít muối, hạn chế những loại thực phẩm chế biến sẵn và đóng hộp
- Kiểm soát lượng phốt pho và canxi đưa vào cơ thể. Suy thận ở trẻ em thường được khuyên cắt giảm phốt pho.
- Hạn chế ăn thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ và chất béo kém lành mạnh
- Uống đủ lượng nước cơ thể cần.

Để thiết lập chế độ ăn uống tốt nhất cho trẻ em bị suy thận, phụ huynh nên tham khảo chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ chuyên khoa.

ĐỌC NGAY: Bị Suy Thận Nên Ăn Hoa Quả Gì? 10 Loại Tốt Nhất

Duy trì vận động

Khuyến khích trẻ vận động ngoài trời và tập thể dục thường xuyên. Biện pháp này giúp cơ thể khỏe mạnh, khí huyết lưu thông tốt, đảm bảo hoạt động của thận và các cơ quan khác. Ngoài ra tập thể dục còn giúp cải thiện sức đề kháng và hỗ trợ trẻ phát triển bình thường.

Duy trì vận động và tập thể dục mỗi ngày để duy trì cơ thể khỏe mạnh, cải thiện sức đề kháng và bảo vệ thận

Nghỉ ngơi đầy đủ

Cho trẻ nghỉ ngơi phù hợp và ngủ đủ giấc để giúp thận và cơ thể được phục hồi tốt nhất.

Tránh rượu bia và chất kích thích

Trẻ em suy thận cần tránh dùng rượu bia và chất kích thích (thuốc lá, ma túy…). Bởi những sản phẩm này đều có khả năng khiến thận tổn thương và mất chức năng nhanh hơn.

Phòng ngừa suy thận ở trẻ em

Chưa có biện pháp ngăn ngừa hoàn toàn cho chứng suy thận ở trẻ em. Tuy nhiên một số cách có thể giữ cho thận khỏe mạnh và giảm nguy cơ mắc bệnh ở trẻ, bao gồm:

Sớm phát hiện và điều trị những rối loạn di truyền, bệnh tự miễn, tắc nghẽn đường tiết niệu và những vấn đề khác có thể gây suy thận ở trẻ em.
Không tự ý cho trẻ dùng thuốc. Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi cho trẻ dùng men vi sinh, vitamin và khoáng chất bổ sung hoặc bất kỳ loại thuốc điều trị nào. Đặc biệt là thuốc giảm đau kháng viêm không kê đơn.
Tránh mất nước.
Uống đủ nước mỗi ngày.
Khuyến khích trẻ vận động ngoài trời, chơi thể thao hoặc tập thể dục thường xuyên.
Không hút thuốc lá, tránh chất kích thích và rượu bia.
Cung cấp đầy đủ dinh dưỡng, thiết lập một chế độ ăn uống phù hợp và cân bằng cho trẻ.

Cho trẻ ăn uống cân bằng, khoa học và giàu dinh dưỡng để giảm nguy cơ suy thận

Bệnh suy thận ở trẻ em có thể là những tổn thương vĩnh viễn hoặc ngắn hạn. Bệnh làm ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể, tích tụ chất thải và chất lỏng. Những trường hợp nặng có thể tử vong. Do đó phụ huynh cần đưa trẻ thăm khám, điều trị theo chỉ định bác sĩ để đảm bảo an toàn.