Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi Lương Y Đỗ Minh Tuấn | Lĩnh vực khám chữa: Nam khoa Nơi công tác Phòng Chẩn Trị YHCT Đỗ Minh Đường – Hà Nội

Tinh trùng là một trong những yếu tố quan trọng, phản ánh tình trạng sức khỏe sinh lý và sinh sản của nam giới. Tuy nhiên tinh trùng dị dạng khiến các quý ông khó có con tự nhiên, thậm chí là vô sinh hiếm muộn.

Tinh trùng dị dạng là gì? Phân loại

Tinh trùng khỏe mạnh bình thường sẽ có những đặc điểm cơ bản gồm: đầu có hình bầu dục, đuôi đơn, dài thẳng, hẹp và gần như con nòng nọc. Những trường hợp hình thái tinh trùng khác với những đặc điểm này sẽ được xếp vào nhóm tinh trùng dị dạng (Teratozoospermia).

Tinh trùng dị dạng bất thường sẽ có những đặc điểm hình thái như đầu to, không tròn, 2 đầu, đuôi kép, đuôi hình móc câu, không thẳng… Những hình thái bất thường này khiến tinh trùng không có khả năng xâm nhập vào trong trứng, không thể diễn ra quá trình thụ thai và giảm khả năng có con tự nhiên.

Đối với nam giới, số lượng tinh trùng bình thường sẽ dao động trong khoảng 33 – 46 triệu con. Để đánh giá chất tinh trùng đạt chất lượng cao cần đáp ứng các tiêu chí gồm: khả năng sống sót đạt 58%, khả năng vận động đạt từ 31 – 34% và đạt hình thái bình thường từ 4% trở lên. Vì vậy, về mặt hình thái, nếu con số này thấp hơn 4% sẽ bị đánh giá là tinh trùng dị dạng và chức năng sinh sản có vấn đề.

Một số dạng hình thái tinh trùng khiếm khuyết thường gặp như:

Dị dạng phần đầu: đầu quá to, quá nhỏ hoặc không có đầu, đầu nhọn, ít acrosome;
Dị dạng phần đuôi: đuôi kép hoặc chia nhiều nhánh, ngắn, cong, xuất hiện các hạt nhỏ tế bào nằm sau đuôi;
Dị dạng tế bào mầm: Là tình trạng dị dạng ngay từ khi tinh trùng chỉ là tế bào mầm chưa trưởng thành. Tuy nhiên, tình trạng này rất hiếm gặp.

Đây là những hình thái dị dạng cơ bản, khiến tinh trùng gặp khó khăn trong việc xác định phương hướng di chuyển, một số di chuyển chậm hoặc không có khả năng di chuyển gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình thụ thai. Biểu hiện rõ rệt nhất của tinh trùng dị dạng đó là có con muộn hoặc vô sinh.

Hầu hết các quý ông có số lượng tinh trùng bị khiếm khuyết, dị dạng nhiều thường rất khó có con tự nhiên. Nên thường phải thực hiện các biện pháp can thiệp y tế và hỗ trợ từ bác sĩ chuyên khoa hiếm muộn mới có con được.

Nguyên nhân khiến tinh trùng bị dị dạng

Có nhiều nguyên nhân khiến tinh trùng dị dạng, khiếm khuyết như:

Tuổi tác: Một nghiên cứu cho thấy, nam giới trên 40 sẽ bắt đầu bước vào độ tuổi lão hóa và mãn dục. Lúc này không chỉ giảm ham muốn, chức năng tình dục, mà cả chất lượng tinh trùng cũng giảm đáng kể, tăng số lượng tinh trùng dị dạng. Đây là lý do vì sao càng lớn tuổi càng khó có con tự nhiên.
Quá trình oxy hóa: Đây là quá trình các gốc tự do bị mất điện tử tấn công ngược vào các mầm tinh trùng non chưa trưởng thành. Hậu quả là phá hủy cấu trúc DNA, phát sinh các dị tật, khiếm khuyết về hình thái của tinh trùng. Đối với trường hợp này, chỉ cần tăng cường bổ sung các dưỡng chất cần thiết như kẽm, magie, lycopene, vitamin C… sẽ giúp cải thiện chất lượng tinh trùng, giảm bớt tỷ lệ tinh trùng khuyết tật.
Ảnh hưởng từ bệnh lý: Một số bệnh lý gây ảnh hưởng trực tiếp đến hình thái và tăng nguy cơ dị dạng tinh trùng như viêm tinh hoàn, viêm tuyến tiền liệt, nhiễm trùng đường tiết niệu, giãn tĩnh mạch thừng tinh, lao mào tinh hoàn, tắc ống dẫn tinh…
Tiếp xúc với các chất độc hại: Nam giới thường xuyên tiếp xúc với các chất độc hại từ thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, khí thải công nghiệp, các nhóm kim loại nặng (chì, cadmium, arsenic…) cũng là nguyên nhân gây dị dạng tinh trùng, khó có thai tự nhiên và tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh.
Thiếu hụt dưỡng chất: Để sản sinh tinh dịch đòi hỏi cơ thể phải đáp ứng đầy đủ các dưỡng chất cần thiết như selen, kẽm… Nếu thiếu hụt các nguyên tố vi lượng này, cả số lượng và chất lượng tinh trùng đều bị suy giảm, thậm chí tăng nguy cơ dị dạng tinh trùng.
Ảnh hưởng tiêu cực từ môi trường sống: Nam giới làm việc trong môi trường có bức xạ, từ trường, các thiết bị điện công nghiệp, nhiệt độ quá cao… cũng làm tăng nguy cơ dị dạng tinh trùng.

Biện pháp chẩn đoán tinh trùng dị dạng

Để nhận biết và đánh giá về tình trạng tinh trùng dị dạng, nam giới cần phải thực hiện xét nghiệm tinh dịch đồ. Đây là phương pháp chẩn đoán được áp dụng phổ biến nhất hiện nay, bao gồm các bước phân tích tinh dịch, kiểm tra số lượng và đánh giá chất lượng tinh trùng. Ngoài ra, xét nghiệm này còn cho kết quả chính xác về tình trạng tinh trùng yếu, tinh trùng loãng hoặc bị vón cục…

Mẫu tinh dịch được lấy thông qua biện pháp thủ dâm, cần được lấy ngay tại bệnh viện và tiến hành bảo quản trong môi trường có nhiệt độ ngang bằng với cơ thể, không được quá lạnh hay quá nóng mới đạt yêu cầu. Ngoài ra, nam giới cần đảm bảo không quan hệ tình dục trong vòng 2 – 7 ngày trước ngày xét nghiệm.

Ngoài ra, tùy theo từng trường hợp cụ thể mà bác sĩ sẽ yêu cầu bạn thực hiện thêm một vài xét nghiệm cần thiết khác như sinh thiết tinh hoàn, siêu âm tuyến tiền liệt, phân tích DNA, xét nghiệm máu, xét nghiệm nước tiểu, đo chỉ số nội tiết tố trong tuyến yên, siêu âm bẹn…

Phương pháp điều trị khắc phục tinh trùng dị dạng

Tinh trùng dị dạng là một trong những bất thường phức tạp, khó chữa vì phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Dưới đây là một số biện pháp khắc phục tình trạng này hiệu quả:

1. Dùng thuốc Tây

Hiện nay, y học vẫn chưa ghi nhận bất kỳ một loại thuốc đặc trị nào riêng cho các quý ông bị dị dạng tinh trùng. Việc dùng thuốc Tây chủ yếu dành cho nam giới mắc các bệnh viêm nhiễm đường sinh dục làm ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng.

Một số thuốc trị viêm nhiễm đường sinh dục nam, cải thiện tình trạng chất lượng tinh trùng như:

Thuốc kháng sinh chữa viêm niệu đạo do nhiễm vi khuẩn: như Doxycycline (Vibramycin), Monodox, Adoxa, Azithromycin (Zmax), Zithromax, Ceftriaxone, Oracea…;
Thuốc kháng sinh Tinidazole (Tindamax) đặc trị nhiễm trùng roi Trichomonas chữa;
Thuốc kháng sinh Metronidazone (Flagyl) điều trị viêm niễu đạo do nhiễm khuẩn trichomonas;
Thuốc trị viêm đường sinh dục nam do nhiễm Herpes Simplex như Valacyclovir (Valtrex), Acyclovir (Zovirax), Famciclovir (Famvir);

Ngoài ra, rối loạn nội tiết tố cũng là nguyên nhân khiến tinh trùng bị khiếm khuyết, dị dạng hình thái. Tùy mức độ mà bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng loại thuốc tăng sinh hormone testosterone, cân bằng nội tiết tố, cải thiện chất lượng tinh trùng, sức khỏe sinh sản và sinh lý. Một số loại thuốc ổn định nội tiết phổ biến như TestoFuel, Tribulus, Herba Vixmen, KMAX, Prime Male, Formula For Men…

Lưu ý tùy từng trường hợp kết quả chẩn đoán cụ thể mà bác sĩ sẽ chỉ định phác đồ dùng thuốc phù hợp. Người bệnh tuyệt đối không tự ý dùng thuốc theo cảm tính để tránh gây tác dụng phụ nguy hiểm.

2. Liệu pháp hormone thay thế sinh học

Liệu pháp hormone thay thay thế sinh học thường được chỉ định cho những trường hợp nam giới cần cải thiện tình trạng rối loạn tiết tố gây dị dạng tinh trùng. Phương pháp này có nhiều cách áp dụng như thông qua đường uống, gel bôi hoặc miếng dán ngoài da nhằm cân bằng chỉ số hormone bên trong cơ thể.

So với hormone tự nhiên, những loại hormone thay thế này cũng được đánh giá rất cao vì có đặc điểm tương tự, chiết xuất tự nhiên, phát huy tác dụng cao và ít gây tác dụng phụ. Tùy theo từng trường hợp cụ thể mà bác sĩ sẽ chỉ định liều dùng và cách dùng phù hợp.

3. Can thiệp ngoại khoa

Trường hợp tinh trùng dị dạng do giãn tĩnh mạch thừng tinh hoặc tắc ống dẫn tinh sẽ được chỉ định thực hiện phẫu thuật nếu cần thiết. Phương pháp này chỉ được thực hiện khi người chồng có sự bất thường về tinh dịch và người vợ có chức năng sinh sản như bình thường.

Hầu hết các trường hợp sau khi phẫu thuật thành công sẽ đem lại kết quả khả quan trong việc cải thiện chất lượng tinh trùng, giảm số lượng tinh trùng bị dị dạng. Nhờ đó giúp tăng tỷ lệ có thai tự nhiên. Có nhiều kỹ thuật phẫu thuật giãn tĩnh mạch thừng tinh được áp dụng phổ biến như: phẫu thuật nội soi, phẫu thuật truyền thống qua đường bẹn hoặc vi phẫu thuật…

Phương pháp này được đánh giá cao về hiệu quả và an toàn, tuy nhiên vẫn tồn tại những rủi ro khó lường trước. Do đó, cần trao đổi kỹ với bác sĩ và tuân thủ những chỉ định trước, trong và sau khi thực hiện để đạt được kết quả tốt nhất.

4. Áp dụng các kỹ thuật thụ thai

Đối với những trường hợp dị dạng tinh trùng và không thể thụ thai tự nhiên như bình thường, cách tốt nhất để có con chính là áp dụng các kỹ thuật hỗ trợ dưới sự chỉ định theo dõi của bác sĩ hiếm muộn. Một số phương pháp hỗ trợ sinh sản phổ biến nhất hiện nay như:

# Bơm tinh trùng vào buồng tử cung (IUI)

Tinh trùng sau khi được chọn lọc và lọc rửa sạch sẽ được cho vào một ống thông nhỏ chuyên dụng, đưa qua cổ tử cung và bơm trực tiếp vào buồng tử cung. Phương pháp này nhằm mục đích giảm thiểu sự tác động xấu từ môi trường âm đạo và chất dịch nhầy cổ tử cung ảnh hưởng đến tinh trùng. Nhờ giúp giúp tăng khả năng thụ thai.

# Tiêm tinh trùng trực tiếp vào bào tương (ICSI)

Phương pháp này áp dụng được cho tất cả những trường hợp tinh trùng dị dạng. Quy trình thực hiên ICSI tương tự như IVF, tuy nhiên sẽ chỉ có 1 tinh trùng chất lượng nhất được chọn lọc ra ra để bơm trực tiếp vào bào trứng. Quy trình sau đó diễn ra tương tự như IVF.

# Thụ tinh trong ống nghiệm (IVF)

Đây là kỹ thuật tân tiến được thực hiện bằng cách cho tinh trùng (đã được chọn lọc kỹ) kết hợp với trứng trong môi trường ống nghiệm. Dưới sự tác động của các yếu tố thuận lợi, chúng sẽ thụ tinh thành phôi. Khoảng 2 – 5 ngày sau, phôi thai sẽ được chuyển vào trong buồng tử cung của người vợ có chức năng sinh sản bình thường để làm tổ và phát triển.

Lưu ý: Dù thực hiện bất kỳ biện pháp thụ thai nào cũng nên ưu tiên chọn những bệnh viện uy tín, chất lượng để đạt hiệu quả cao nhất.

Cách chăm sóc sức khỏe phòng ngừa tinh trùng dị dạng

Để phòng ngừa tình trạng tinh trùng bị khiếm khuyết và đảm bảo chức năng sinh sản tự nhiên, nam giới cần chủ động chăm sóc sức khỏe thông qua các biện pháp chăm sóc sau:

Ăn uống khoa học: Xây dựng thực đơn ăn uống khoa học, đầy đủ dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể. Ưu tiên các loại thực phẩm tốt cho chất lượng tinh trùng như thực phẩm giàu đạm (thịt bò, tôm, cua, ghẹ, lươn…), kẽm (nghêu, sò, hàu biển…), axit folic (măng tây, bơ, rau chân vịt, bông cải xanh, lòng đỏ trứng…), chất xơ (cà rốt, xà lách, ngũ cốc nguyên hạt,…).
Sinh hoạt lành mạnh: Cân bằng giữa thời gian làm việc và nghỉ ngơi, tránh làm việc quá sức, không thức khuya và giảm thiểu tối đa những căng thẳng, áp lực trong cuộc sống hàng ngày, duy trì trạng thái tinh thần ổn định. Chắc chắn một lối sống sinh hoạt lành mạnh sẽ giúp cải thiện đáng kể hình thái và chất lượng tinh trùng.
Tập thể dục thể thao điều độ: Rèn luyện thể chất mỗi ngày là cách tốt nhất giúp nam giới có một sức khỏe thể trạng ổn định, tăng sức đề kháng chống lại bệnh tật. Không những vậy, tập luyện đúng cách còn giúp cải thiện chất lượng tinh trùng, giảm số lượng tinh trùng dị dạng và tăng ham muốn, cải thiện sức khỏe sinh lý, tăng khả năng thụ thai. Tuy nhiên, nam giới cần có lộ trình tập luyện phù hợp để đạt kết quả tốt nhất, tránh tập quá sức vì càng khiến tinh trùng giảm cả về chất lượng lẫn số lượng.
Tránh sử dụng chất kích thích: Rượu bia và các chất kích thích khác là những thứ làm giảm chất lượng tinh trùng, tăng số lượng tinh trùng dị dạng, biến đổi cấu trúc và tăng nguy cơ vô sinh, hiếm muộn.
Tuyệt đối không hút thuốc lá: Trong khói thuốc là chứa nhiều chất độc hại như nicotine, cadmium, chì, benzopyrene… Đây là những chất có khả năng làm thay đổi cấu trúc gen DNA tinh trùng, hình thành các khiếm khuyết, dị dạng gây khó khăn trong việc thụ thai.
Duy trì cân nặng ổn định: Ăn uống và tập thể dục điều độ duy trì cân nặng phù hợp hoặc giảm cân khi cần thiết để tránh thừa cân béo phì.
Quan hệ tình dục an toàn: Các bệnh lý lây nhiễm quan đường tình dục có thể là nguyên nhân gây tác động xấu và làm biến đổi cấu trúc DNA tinh trùng, tăng nguy cơ dị dạng, khuyết tật tinh trùng. Do đó, tốt nhất nên đảm bảo đời sống tình dục lành mạnh, không quan hệ bừa bãi và chung thủy để đảm bảo sức khỏe cho cả đối phương và bản thân.

Dị dạng tinh trùng ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng mang thai tự nhiên, tăng cơ vô sinh hiếm muộn hoặc nếu sinh con ra dễ mắc dị tật bẩm sinh. Do đó, nam giới nên thăm khám tại bệnh viện chuyên khoa hiếm muộn sớm để được làm xét nghiệm, chẩn đoán và tư vấn phương hướng điều trị phù hợp.