Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi Lương Y Đỗ Minh Tuấn | Lĩnh vực khám chữa: Xương khớp Nơi công tác Phòng Chẩn Trị YHCT Đỗ Minh Đường – Hà Nội

Đau lưng dưới là cơn đau nhức vùng thắt lưng. Thường liên quan đến những hoạt động hoặc công việc nặng nhọc, chấn thương, bong gân do chuyển động đột ngột… Cơn đau có thể kéo dài nếu không được điều trị.

Đau lưng dưới là gì? Phân loại

Đau lưng dưới còn được gọi là đau thắt lưng, là cơn đau ảnh hưởng đến vùng thắt lưng, bắt đầu từ đốt sống thắt lưng thứ 1 (kí hiệu L1) đến đốt sống thắt lưng thứ 5 (kí hiệu L5). Tùy theo mức độ tổn thương cũng như nguyên nhân gây ra sẽ có các triệu chứng khác nhau, đau âm ỉ hoặc dữ dội.

Theo các chuyên gia, Đau lưng dưới được chia làm 3 loại như:

Đau lưng dưới cấp tính: kéo dài dưới 6 tuần;
Đau lưng dưới bán cấp: kéo dài từ 6 – 12 tuần;
Đau lưng dưới mạn tính: kéo dài liên tục trên 12 tuần và tái đi tái lại nhiều lần gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, khả năng vận động của người bệnh.

Một số đối tượng thường xuyên bị đau lưng dưới gồm:

Người cao tuổi;
Người từ 30 – 50 tuổi, bắt đầu bước vào giai đoạn lão hóa xương khớp;
Nhân viên văn phòng phải ngồi nhiều, ngồi lâu và ít vận động;
Người lao động tay chân, làm việc nặng nhọc và đòi hỏi nhiều sức lực;
Người thừa cân, béo phì;
Trẻ em bẩm sinh có hệ xương yếu hoặc thường xuyên đeo ba lô nặng;
Người nghiện rượu bia, thuốc lá, stress, căng thẳng kéo dài hoặc có dấu hiệu trầm cảm;
Phụ nữ mang thai
Thường xuyên nằm hoặc ngồi sai tư thế.

Nguyên nhân gây đau lưng dưới

Việc tìm ra chính xác nguyên nhân gây đau lưng dưới giúp quá trình điều trị nhanh chóng và đạt kết quả cao. Dưới đây là một số nguyên nhân thường gặp:

Nguyên nhân cơ học

Đây là những yếu tố nguy cơ làm phát sinh cơn đau mỏi lưng dưới khó chịu:

Chấn thương: Các chấn thương có thể xuất phát từ tai nạn nghề nghiệp, tai nạn giao thông, chơi thể thao… và gây ra đau lưng dưới. Những chấn thương nhẹ có thể chỉ bị đau và căng cơ lưng, thuyên giảm nhanh sau khi nghỉ ngơi, chăm sóc. Tuy nhiên, với những chấn thương nghiêm trọng làm gãy hoặc lệch, thoát vị đĩa đệm cột sống làm chèn ép dây thần kinh và khởi phát cơn đau lưng dưới, đau thần kinh tọa. Một số trường hợp đặc biệt nguy hiểm bắt buộc phải nhập viện cấp cứu để can thiệp kịp thời.
Tuổi tác, lão hóa: Tuổi tác càng cao, tốc độ lão hóa của cơ thể càng nhanh. Trong đó, hệ xương khớp cũng không ngoại lệ, bắt đầu có sự suy yếu theo thời gian và phát sinh đau nhức. Đây chính là nguyên nhân vì sao những cơn đau lưng dưới thường xuất hiện chủ yếu ở người cao tuổi, trung niên trên 40 tuổi.
Thừa cân béo phì: Trọng lượng cơ thể lớn hơn khả năng chịu đựng của cột sống, áp lực lâu dần khiến cột sống suy yếu và đau nhức mỗi khi cử động, di chuyển nhiều, đặc biệt là đau vùng thắt lưng.
Vấn đề về tâm lý: Một nghiên cứu về cảm giác đau mỏi lưng dưới không xuất phát từ vấn đề xương khớp, rất có thể là do vấn đề tâm lý (hội chứng Tension Myositis Syndrome). Hiện tượng này xuất phát từ những căng thẳng, âu lo và mệt mỏi kéo dài trong công việc, các mối quan hệ gia đình, xã hội, học đường… Hệ thần kinh trung ương bị căng thẳng quá mức gây ức chế hệ tuần hoàn máu đến các vùng như cơ, gân, dây chằng, thiếu hụt oxy dẫn đến đau nhức kéo dài.
Nghiện hút thuốc: Tỷ lệ người bị đau lưng dưới do thói quen hút thuốc lá cao hơn nhiều so với những nguyên nhân trên. Khói thuốc lá chứa các chất gây hại ngăn cản máu lưu thông đến cột sống. Lâu ngày dẫn đến thiếu chất, giảm mật độ xương, suy yếu cột sống, tăng nguy cơ loãng xương… và đau lưng dưới dữ dội.

Nguyên nhân bệnh lý

Đau lưng dưới là dấu hiệu của rất nhiều bệnh lý khác nhau, từ các bệnh xương khớp cho đến những bệnh về tổn thương, viêm nhiễm các cơ quan nội tạng khác trong cơ thể. Chẳng hạn như:

Các bệnh về cột sống, đĩa đệm

Thoái hóa cột sống: Là tình trạng sụn khớp, đĩa đệm bị thoái hóa, gây đau nhức lưng dai dẳng. Cơn đau càng tăng nặng hơn khi người bệnh thực hiện các cử động, cúi người hoặc nâng vác vật nặng.
Thoát vị đĩa đệm: Là tình trạng khối nhân nhầy bên trong đĩa đệm cột sống thoát ra khỏi vị trí ban đầu, chèn ép lên các rễ dây thần kinh và khởi phát đau nhức, tê bì. Vị trí cơn đau thường là từ vùng thắt lưng lan xuống chân.
Hẹp ống sống: Là tình trạng ống sống – nơi tủy sống và các rễ dây thần kinh đi qua bị thu hẹp nhỏ lại. Nguyên nhân thường là do sự hình thành gai cột sống, dây chằng dày lên… Bệnh gây đau lưng dưới và có xu hướng lan xuống chân.
Gai cột sống: Là tình trạng đau nhức thắt lưng, cổ vai gáy do sự hình thành các gai xương chèn ép lên các dây thần kinh. Các cơn đau lưng do gai cột sống rất dữ dội, một số trường hợp nghiêm trọng có thể làm hạn chế khả năng vận động của bệnh nhân.
Hội chứng đau cơ xơ hóa: Là tình trạng các nhóm cơ, mô mềm tại vùng lưng trên, dưới, hông… bị tác động tiêu cực dẫn đến đau nhức. Cơn đau ngày càng có xu hướng lan rộng sang cả hai bên vùng lưng, kéo dài trong ít nhất 3 tháng. Tình trạng này khiến người bệnh rơi vào mệt mỏi, đau nhức và hàng loạt những ảnh hưởng sức khỏe khác.
Cong vẹo cột sống lưng: Là tình trạng cột sống lưng bị cong vẹo sang một bên, rối loạn cấu trúc và mất đi tính ổn định, bền vững của cột sống. Bệnh có nhiều triệu chứng khác nhau, nhưng đau lưng dưới, cứng khớp kèm theo tê chân là những triệu chứng phổ biến nhất
Loãng xương: Các triệu chứng loãng xương thường tiến triển âm thầm trong thời gian dài và bùng phát khi đã đến giai đoạn nghiêm trọng, đặc trưng với triệu chứng đau lưng dưới, nặng hơn có thể gây gãy xẹp các đốt xương sống.

Các bệnh về viêm, nhiễm trùng

Viêm cột sống dính khớp: Đây là bệnh lý tự miễn, đặc trưng với tình trạng viêm kéo dài, gây đau cột sống thắt lưng, các khớp cùng chậu, khớp ngoại vi… Cơn đau thường xuất hiện ở vùng lưng dưới, giảm khi nghỉ ngơi, tăng khi vận động và đau nhiều vào thời điểm gần sáng, kèm theo căng cứng lưng vào buổi sáng sau khi ngủ dậy và kéo dài hơn 30 phút.
Viêm thân sống đĩa đệm cột sống thắt lưng: Là tình trạng vi khuẩn xâm nhập vào các đĩa đệm cột sống thắt lưng, các đốt sống gây nhiễm trùng. Bệnh đặc trưng với tình trạng đau lưng dưới dữ dội, nhất là vào ban đêm, kèm theo sốt cao, ớn lạnh, run rẩy và mệt mỏi. Kết quả xét nghiệm máu cho thấy số lượng bạch cầu trong máu tăng cao.
Ngoài ra, còn có viêm khớp dạng thấp, Lupus ban đỏ, ung thư…

Các bệnh lý khác

Ngoài các bệnh lý trên, dấu hiệu đau lưng dưới còn xuất hiện thường xuyên khi mắc các bệnh sau:

Các bệnh về thận như sỏi thận, thận hư, suy thận…
Đau ruột thừa
Viêm tụy
Bệnh lý phụ khoa như viêm âm đạo, lạc nội mạc tử cung, viêm cổ tử cung..
Rối loạn giấc ngủ
…

Triệu chứng khi bị đau lưng dưới

Cơn đau lưng dưới thường phát sinh đột ngột và ít khi dấu hiệu báo trước, có thể đến rồi biến mất ngay nhưng cũng có trường hợp cơn đau ngày càng nặng hơn theo thời gian. Tùy theo từng nguyên nhân bệnh lý mà triệu chứng đau lưng dưới được biểu hiện khác nhau:

Đau dữ dội trong thời gian ngắn hoặc đau âm ỉ kéo dài;
Cơn đau nhói tại vùng thắt lưng lan xuống dưới mông, mặt sau của đùi và thậm chí lan xuống chân;
Kèm theo cảm giác tê bì, ngứa ran, nóng rát và căng tức khó chịu;
Căng cơ thắt lưng, co thắt cơ bắp vùng lưng, xương chậu và hông;
Khó đứng thẳng lưng, đi bộ hoặc thay đổi tư thế như đứng lên khi đang ngồi hoặc ngược lại;

Đau lưng dưới có phải tình trạng đáng lo ngại không?

Đau lưng dưới là dấu hiệu của rất nhiều vấn đề hoặc bệnh lý khác nhau. Có những trường hợp nhẹ nhưng cũng có những người mắc bệnh nặng, tính chất bệnh phức tạp và cần can thiệp điều trị y tế để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Trong đó, chèn ép tủy sống gây đau nhức được xem là biến chứng khó lường nhất. Vì tủy sống bị tổn thương cũng đồng nghĩa với việc khả năng vận động, cảm giác tứ chi và khả năng kiểm soát tiểu tiện bị mất đi.

Vì vậy, khi bị đau lưng dưới hãy theo dõi thật kỹ biểu hiện bệnh. Nếu nghi ngờ có dấu hiệu bệnh lý, hãy lập tức đến bệnh viện để được thăm khám, chẩn đoán bệnh và có hướng điều trị kịp thời.

Không nên chủ quan, bỏ qua bệnh hoặc điều trị lơ là, chỉ tập trung giảm đau mà không điều trị nguyên nhân. Điều này có thể làm tăng tỷ lệ tàn tật, giảm chất lượng cuộc sống và thậm chí bại liệt vĩnh viễn.

Biện pháp chẩn đoán nguyên nhân và mức độ đau lưng dưới

Để tìm ra nguyên nhân gây đau lưng dưới hoặc đánh giá mức độ đau lưng nặng hay nhẹ, người bệnh sẽ được chỉ định thực hiện các biện pháp chẩn đoán phù hợp:

Chụp X quang: Hình ảnh X quang vùng lưng dưới cho phép phát hiện các tổn thương như gãy xương, nứt xương, biến dạng xương cột sống có liên quan đến thoái hóa, thoát vị hoặc có khe hở đĩa đệm. Đồng thời đánh giá mật độ, cấu trúc xương và chiều cao thân đốt sống.
Chụp MRI: Kỹ thuật này cho phép quan sát hình ảnh chi tiết về cấu trúc cột sống và các khu vực xung quanh. Giúp đánh giá tình trạng tổn thương ống sống, các mô mềm do có liên quan đến chèn ép thần kinh, nhiễm trùng hoặc bệnh ác tính. Kỹ thuật này được đánh giá là an toàn hơn so với X quang vì hạn chế tiếp xúc với tia X có hại cho sức khỏe.
Chụp CT scan: Kỹ thuật chụp cắt lớp vi tính đem lại kết quả đánh giá tổn thương xương cột sống khá hiệu quả. Kỹ thuật này thường được chỉ định thực hiện cho bệnh nhân bị u xương, gãy đốt sống hoặc cần đánh giá tổn thương cột sống trước khi phẫu thuật.
Đo điện cơ hoặc EMG: Phương pháp này giúp phát hiện sự chèn ép thần kinh do hẹp ống sống hoặc thoát vị đĩa đệm.
Đo mật độ xương: Kiểm tra mật độ xương giúp bác sĩ loại trừ nguyên nhân gây đau lưng do loãng xương.

Phương pháp điều trị đau lưng dưới hiệu quả

Dựa vào nguyên nhân bệnh lý gây đau lưng dưới mà bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp. Phác đồ điều trị thông thường bao gồm các giải sau:

1. Chăm sóc giảm đau tại nhà

Để giảm bớt sự khó chịu do đau nhức lưng dưới, đặc biệt đối với những cơn đau cấp, người bệnh cần thực hiện ngay các giải pháp giảm đau tại nhà. Các biện pháp này nên được thực hiện trong vòng 72 giờ đầu tiên sau khi xuất hiện cơn đau:

Nghỉ ngơi: Ngưng mọi hoạt động, công việc đang làm trong một vài ngày và dành nhiều thời gian để nghỉ ngơi. Tuy nhiên, người bệnh không nên chỉ nằm yên một chỗ, tốt nhất vẫn nên duy trì các động nhẹ nhàng trong khả năng chịu đựng.
Chườm lạnh/ chườm nóng: Bọc 1 viên đá vào khăn rồi chườm lên vị trí đau nhức. Nhiệt lạnh sẽ giúp làm tê liệt và mất cảm giác đau tức thì, giảm sưng viêm. Sau đó vài ngày bạn thực hiện chườm nóng để thư giãn các cơ, đốt sống, xoa dịu cơn đau và kích thích khả năng tự phục hồi tổn thương nhanh hơn.
Sử dụng thuốc: Nếu cơn đau quá mức cho phép, bạn có thể chọn cách dùng thuốc giảm đau không kê đơn như Paracetamol, Ibuprofen hoặc acetaminophen… Tuy nhiên, phải tuân thủ liều dùng theo khuyến cáo của nhà sản xuất để tránh gây tác dụng phụ.
Xoa bóp, massage: Thực hiện massage, xoa bóp nhẹ nhàng hỗ trợ giảm đau lưng dưới rất tốt. Các động tác day, ấn, kéo, xoa… nhẹ nhàng giúp giải phóng các chèn ép trên cột sống lưng, xua tan cơn đau nhức. Không những vậy, massage còn giúp người bệnh thoải mái tinh thần, hỗ trợ kết quả trị bệnh tốt hơn.

Nếu sau khi thực hiện các biện pháp này nhưng không đạt hiệu quả giảm đau sau 72 giờ, ngược lại cơn đau ngày càng có xu hướng tăng lên, hãy nhanh chóng đến bệnh viện để được thăm khám, chẩn đoán chuyên khoa càng sớm càng tốt.

2. Điều trị bằng thuốc

Tùy theo kết quả chẩn đoán về nguyên nhân và mức độ nặng nhẹ, bác sĩ sẽ kê đơn toa thuốc điều trị phù hợp. Ngoài thuốc đặc trị, các loại thuốc kiểm soát cơn đau lưng dưới sau đây cũng được chỉ định dùng khá phổ biến:

Thuốc giảm đau không kê đơn (OTC);
Thuốc giảm đau tại chỗ dạng kem bôi, thuốc mỡ;
Thuốc giảm đau có chứa Opioid;
Thuốc giãn cơ;
Thuốc chồng trầm cảm liều thấp;
…

Khi dùng thuốc, người bệnh cần tuân thủ tuyệt đối các chỉ định sử dụng của bác sĩ như dùng đúng liều, đúng thuốc, đúng thời gian và đúng tần suất dùng. Tránh tự ý lạm dụng quá thời gian quy định hay tăng giảm liều theo cảm tính để tránh gây ra các biến chứng gây hại cho sức khỏe.

3. Liệu pháp vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu thường được chỉ định điều trị song song với dùng thuốc nhằm rút ngắn thời gian điều trị, giúp người bệnh lấy lại khả năng vận động nhanh chóng.

Liệu pháp này có thể bao gồm tự vận động hoặc được tác động bởi các thiết bị hỗ trợ (như sóng xung kích, điện xung, tia laser…) nhằm giải phóng chèn ép lên các rễ dây thần kinh, giảm đau lưng và các triệu chứng liên quan.

Đồng thời, vật lý trị liệu còn giúp điều chỉnh chuyển động của bạn để tránh phát sinh cơn đau khi tiếp tục vận động. Kích thích cơ chế tự phục hồi bằng cách tăng cường tuần hoàn máu mang dưỡng chất đến vị trí tổn thương.

Để đạt hiệu quả tốt nhất, người bệnh nên thực hiện vật lý trị liệu với các chuyên gia, chuyên viên có kinh nghiệm hoặc tự tập tại nhà. Tuy nhiên cần tập đúng cách để tránh phát sinh rủi ro ngoài ý muốn.

4. Can thiệp ngoại khoa (nếu cần thiết)

Đối với những trường hợp bị đau lưng dưới do các bệnh lý tổn thương cột sống, đĩa đệm nghiêm trọng như gãy xẹp, thoái hóa, thoát vị… và không đáp ứng điều trị nội khoa thì can thiệp phẫu thuật là điều cần thiết.

Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng đều được phẫu thuật, vì phương pháp này đòi hỏi kỹ thuật thực hiện phức tạp, dễ xảy ra các rủi ro biến chứng như nhiễm trùng hậu phẫu, khó cầm máu hoặc tổn thương dây thần kinh…, thậm chí là tử vong.

Do đó, bác sĩ sẽ phải cân nhắc thật kỹ về chỉ định này. Còn về phía người bệnh cần phải kiểm tra các chỉ số sức khỏe, đảm bảo ở mức ổn định mới được phép phẫu thuật.

Hướng dẫn cách phòng ngừa đau lưng

Phòng ngừa đau lưng dưới là giải pháp hàng đầu giúp duy trì chức năng cột sống nói chung và bảo vệ sức khỏe xương khớp nói riêng. Để thực hiện điều này, bạn cần chú ý những điều sau:

Chú ý thực hiện các tư thế đi lại, đứng, ngồi đúng, nhất là khi khuân vác vật nặng. Nguyên tắc là luôn giữ thẳng lưng, không cúi gập và thực hiện mọi động tác từ từ, tránh đột ngột
Kiểm soát cân nặng phù hợp, tránh tăng cân quá mức để giảm áp lực lên cột sống.
Ăn uống đủ chất, ưu tiên bổ sung nhóm thực phẩm giàu canxi, magie, kali trong khẩu phần ăn hàng ngày. Tránh các loại thực phẩm có hại, dầu mỡ, quá mặn, quá ngọt hay các chất kích thích… để phòng ngừa tổn thương xương khớp.
Dành ít nhất 30 phút mỗi ngày để tập luyện thể dục thể thao. Việc rèn luyện thể chất không chỉ giúp tăng sức đề kháng chống lại bệnh tật mà còn cải thiện chức năng xương khớp, phòng ngừa đau lưng.
Cân đối thời gian làm việc, nghỉ ngơi, ngủ đủ giấc, tránh thức khuya, không làm việc quá sức, hạn chế stress, căng thẳng quá mức…
Thăm khám sức khỏe định kỳ 6 tháng/ lần để sớm phát hiện các dấu hiệu bệnh lý bất thường, từ đó có những chỉ định điều trị phù hợp, ngăn chặn biến chứng khó lường.

Đau lưng dưới là tình trạng có thể được cải thiện thông qua nhiều biện pháp khác nhau. Tuy nhiên, để đạt được kết quả này, người bệnh cần chủ động thăm khám để tiếp nhận điều trị càng sớm càng tốt, phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.