Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi Lương Y Đỗ Minh Tuấn | Lĩnh vực khám chữa: Mất ngủ Nơi công tác Phòng Chẩn Trị YHCT Đỗ Minh Đường – Hà Nội

Mất ngủ hậu Covid xảy ra ở hầu hết những người đã từng nhiễm virus SARS-CoV 2 và đã trị khỏi. Những đêm thức trắng, khó ngủ trở thành nỗi ám ảnh của nhiều người, thậm chí kéo theo những rối loạn tâm lý, lo âu, trầm cảm vượt ngoài tầm kiểm soát.

Vì sao hậu Covid gây mất ngủ?

Hậu Covid (post COVID-19 condition) là một trong những hội chứng xảy ra chủ yếu ở đường hô hấp, các tạng gan, thận, tim, cơ khớp, rối loạn thần kinh… từ đơn giản đến phức tạp tùy theo cơ địa, thể trạng sức khỏe từng người.

Theo một thống kê, có khoảng 70% trường hợp người đã khỏi Covid-19 gặp phải hội chứng này và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Trong đó có hiện tượng mất ngủ kéo dài, kèm theo lo âu, cảm thấy cô đơn và có dấu hiệu của trầm cảm…

Theo các chuyên gia, có nhiều nguyên nhân gây mất ngủ hậu Covid-19, điển hình như:

1. Do sự tác động trực tiếp của virus SARS-CoV 2

Thứ 1: Do sự tấn công và xâm nhập của virus nCoV trong vùng nhu mô não vận động, hành khứu giác và hồi hải mã;
Thứ 2: Do quá trình hoạt hóa các tế bào miễn dịch và đại thực bào diễn ra quá mức, vô tình thúc đẩy quá trình thoái hóa một số các tế bào thần kinh;
Thứ 3: Giảm tuần hoàn máu lên não, gây thiếu hụt oxy và dưỡng chất ở hệ viền và cơ quan kiểm soát trạng thái cảm xúc. Nguyên nhân là do hệ thống các tế bào nội mạc mạch máu bị tổn thương, dẫn đến hình thành các tụ huyết khối, cục máu đông.

2. Bất ổn về tâm lý

Dù đã khỏi bệnh, nhưng tinh thần và trạng thái cảm xúc của người bệnh không tốt lên, thay đổi tính cách, thậm chí nhiều người còn có xu hướng tâm lý cực đoan với những hành vi, suy nghĩ tiêu cực. Có nhiều lý giải về vấn đề này như:

Ảnh hưởng từ giai đoạn giãn cách xã hội: Thời gian giãn cách xã hội quá lâu, hạn chế việc đi lại, thất nghiệp, áp lực tài chính, dành nhiều thời gian cho những việc làm vô bổ như dùng thiết bị điện tử cả ngày… khiến thói quen ngủ bị đảo lộn, cộng với tâm lý căng thẳng ngày càng leo thang dẫn đến mất ngủ.
Đau buồn vì mất mát do Covid-19: Covid-19 đã lấy đi mạng sống cùa hàng nghìn người trên thế giới, đối với người thân, gia đình thì đây là nỗi mất mát rất lớn khó có thể bù đắp. Sự đau buồn và lo lắng kéo dài khiến những người ở lại bị ám ảnh, tâm lý ngày càng bất ổn, tiêu cực, thậm chí dẫn đến trầm cảm và mất ngủ kéo dài.

3. Tác dụng phụ của thuốc trị Covid-19

Các loại như kháng sinh, thuốc corticoid, thuốc trị viêm phổi, thuốc trị rối loạn tiêu hóa, thuốc chống trầm cảm… có thể gây ra một số tác dụng phụ khó lường cho sức khỏe, thường gặp nhất là khó ngủ, mất ngủ, ngủ không sâu giấc, dễ tỉnh giấc…

4. Ảnh hưởng từ các triệu chứng hậu Covid-19 khác

Những biểu hiện hậu Covid-19 rất đa dạng, nhiều người phản ánh rằng họ thường xuyên bị khó thở, hụt hơi, ho khan, đau đầu, hoa mắt, chóng mặt… Đây cũng là nguyên nhân khiến sức khỏe giảm sút, khiến người bệnh dể dễ bị mất ngủ, khó ngủ sâu, dễ tỉnh giấc giữa đêm…

Hậu Covid-19 gây mất ngủ được biểu hiện như thế nào?

Mất ngủ hậu Covid-19 được biểu hiện thông qua các triệu chứng như:

Rối loạn giấc ngủ, rối loạn nhịp sinh học, ngủ – thức không đúng giờ;
Thời gian ngủ ít đi, chỉ khoảng 3 – 4 tiếng/ ngày;
Khó đi vào giấc ngủ, trằn trọc, buồn ngủ nhưng không ngủ được, ngủ không sâu giấc, chập chờn;
Bị mất ngủ vào sáng sớm, thức dậy đột ngột dù khi trời chưa sáng và không thể ngủ lại tiếp được;
Kèm theo suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung và không muốn làm việc, học tập hay làm bất cứ việc gì;
…

Chứng mất ngủ hậu Covid-19 ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe?

Mất ngủ hậu Covid-19 được xếp vào nhóm các rối loạn sức khỏe thần kinh và tâm thần khá nghiêm trọng. Không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe thể chất, tinh thần mà còn phát sinh nhiều bất lợi đến mọi mặt trong đời sống hàng ngày. Trong đó có thể kể đến một số ảnh hưởng tiêu cực sau:

Tăng nguy cơ phát sinh các rối loạn tâm thần như trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt…
Giảm miễn dịch, tăng nguy cơ mắc các bệnh về nhiễm trùng.
Tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch như suy tim, rối loạn nhịp tim, tăng huyết áp, bệnh mạch vành cơ tim…
Thừa cân béo phì, dễ mắc bệnh đái tháo đường.
Ảnh hưởng xấu đến thai kỳ, tăng nguy cơ sinh non, trẻ sinh thiếu tháng có thể trạng yếu, nhẹ cân và còi cọc…

Phác đồ điều trị mất ngủ dành cho người mắc chứng hậu Covid-19

Để đạt hiệu quả cao trong điều trị chứng mất ngủ hậu Covid-19, người bệnh cần phải thăm khám trước tại cơ sở y tế chuyên khoa. Từ kết quả chẩn đoán, bác sĩ sẽ xây dựng và tư vấn phác đồ điều trị phù hợp.

Dưới đây là phác đồ cơ bản với sự kết hợp của nhiều phương pháp khác nhau:

1. Tự điều chỉnh lối sống sinh hoạt lành mạnh

Tuân thủ thực hiện thời gian biểu cố định

Thực hiện và hoàn thành mọi việc đúng giờ giấc, chẳng hạn như làm việc đúng giờ, ăn đúng giờ, thư giãn và nghỉ ngơi đúng giờ sẽ giúp bạn đảm bảo lịch trình sinh hoạt trong ngày khoa học nhất có thể.

Lưu ý một vài điều sau khi thực hiện cách này:

Đi ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm cố định trong ngày, thường là ngủ trước 23h tối và thức dậy vào 6h sáng hôm sau vào tất cả các ngày trong tuần, kể cả ngày nghỉ. Việc này giúp tạo lập thói quen và duy trì chu kỳ thức – ngủ khoa học.
Cân đối giữa thời gian làm việc và nghỉ ngơi, không làm việc quá sức dẫn đến áp lực và căng thẳng. Thay vào đó nên gác lại công việc, dành khoảng thời gian buổi tối để thư giãn thông qua thói quen nghe nhạc nhẹ, đọc sách, uống trà thảo mộc, ngâm chân nước ấm…
Ngưng sử dụng bất kỳ thiết bị điện tử nào như điện thoại, máy tính, laptop, tivi… khoảng 1 – 2 tiếng trước giờ đi ngủ. Vì ánh sáng xanh từ những thiết bị này có thể gây ức chế hệ thần kinh, gây khó ngủ, mất ngủ.
Tránh ăn uống quá no, dùng chất kích thích rượu bia, cà phê… trước khi đi ngủ ít nhất 4 – 5 tiếng.
Đảm bảo không gian phòng ngủ yên tĩnh, thoáng mát, không quá lạnh cũng không quá nóng, dùng rèm che nếu có ánh sáng mạnh.

Xây dựng thực đơn ăn uống khoa học

Bên cạnh tuân thủ lối sống tích cực, người bị mất ngủ hậu Covid-19 cũng nên chú ý hơn đến thực đơn ăn uống hàng ngày để bồi dưỡng sức khỏe, thúc đẩy sự phục hồi thể trạng và chức năng não bộ đã bị tổn thương do virus SARS-CoV2.

Để đạt hiệu quả tốt nhất, bạn cần tuân thủ một số nguyên tắc ăn uống như sau:

Bổ sung đầy đủ các nhóm dưỡng chất cần thiết để cơ thể khỏe mạnh như đạm, chất béo, bột đường, vitamin & khoáng chất.
Ưu tiên các loại nhóm rau xanh, củ quả, trái cây tươi, ngũ cốc, đậu, hạt, các loại cá béo, thịt giàu đạm… Đặc biệt là loại thực phẩm có lợi cho giấc ngủ và thể chất nói chung như mật ong, sữa, chuối, thịt gà tây, trứng, trà thảo mộc, các loại rau chữa mất ngủ…
Chế biến thức ăn càng đơn giản càng tốt, ít dầu mỡ, ít gia vị là tốt nhất cho sức khỏe.
Hạn chế các loại thực phẩm nhiều dầu mỡ, nhiều đường, nhiều muối, thức ăn nhanh, thực phẩm đóng hộp chứa chất bảo quản… gây hại cho sức khỏe nói chung.
Uống đủ lượng nước cần thiết cho cơ thể, khoảng 1.5 – 2 lít nước (tương đương 40ml cho mỗi kg trọng lượng/ ngày).

Tập thể dục nâng cao thể chất

Để có một sức khỏe tốt toàn diện, đẩy lùi chứng mất ngủ hậu Covid-19, bạn cũng cần tạo thói quen tập luyện thể dục thể thao mỗi ngày. Việc tập luyện đúng cách, vừa sức giúp thúc đẩy tuần hoàn máu trong cơ thể, tăng lưu lượng máu đến não bộ. Đồng thời xoa dịu căng thẳng thần kinh, nuôi dưỡng phục hồi các tổn thương tế bào não gây mất ngủ.

Bên cạnh đó, tập thể dục điều độ còn giúp kích thích cơ thể sản sinh hormone serotonin, giải phóng tâm lý tiêu cực. Sau quá trình chuyển hóa tạo thành melatonin có tác dụng an thần và giúp bạn nhanh chóng chìm sâu vào giấc ngủ, không mộng mị và xuyên suốt đến sáng hôm sau.

Ngoài ra, tập thể dục còn giúp tăng cường sức khỏe thể chất, nâng cao sức đề kháng, hệ miễn dịch tự nhiên bảo vệ cơ thể. Từ đó chống lại bệnh tật, đặc biệt là những vấn đề hậu covid khác.

Hãy dành ra ít nhất 30 phút mỗi ngày để tập một số bộ môn thể dục như:

Đi bộ nhanh
Chạy bộ
Đạp xe
Yoga
Aerobis
Bơi lội
Bài tập hít thở chữa mất ngủ hậu Covid-19;
…

Một số lưu ý khi luyện tập:

Chọn bài tập, thời gian và cường độ tập vừa sức với thể trạng sức khỏe cũng như mức độ bệnh hiện tại;
Tránh tập quá sức, nghỉ ngơi thư giãn nếu mệt quá mức;
Không tập khi quá đói hay quá no;

2. Trị liệu tâm lý chữa mất ngủ hậu Covid-19

Đối với những trường hợp mất ngủ hậu Covid-19 do tâm lý bất ổn, căng thẳng kéo dài và đau buồn tiêu cực không thể tự vực dậy được, tốt nhất nên tìm đến sự hỗ trợ của chuyên gia tâm lý để được điều trị bằng các phương pháp phù hợp.

3. Điều trị mất ngủ hậu Covid-19 bằng thuốc

Dùng thuốc trị mất ngủ hậu Covid-19 là cách chữa đem lại hiệu quả nhanh chóng và được nhiều người chọn lựa áp dụng. Trải qua giai đoạn dài nghiên cứu, các chuyên gia đã liệt kê danh sách một số thuốc có thể dùng hiệu quả như:

Thuốc Melatonin: Đây là loại thuốc chứa thành phần giúp kích thích cơ chế sản sinh melatonin tự nhiên để cải thiện chứng mất ngủ. Thuốc được sử dụng phổ biến cho bệnh nhân đã khỏi Covid-19 và bị mất ngủ triền miên, kèm theo những rối loạn sinh học bất ổn như thức khuya, dậy sớm, lệch múi giờ… Tuy nhiên, hãy thận trọng vì thuốc có thể gây ra một số tác dụng phụ như khó chịu, mệt mỏi, đau đầu, thiếu tỉnh táo vào ban ngày, ảnh hưởng dạ dày… nhưng không đáng kể.
Thuốc ngủ dạng thảo dược: Thường sử dụng các loại thuốc ngủ chứa thành phần chiết xuất thảo dược tự nhiên. So với các loại thuốc sinh học, nhóm thuốc này tương đối lành tính, ít tác dụng phụ và đem lại hiệu quả cao.
Thuốc kháng histamin: Đây là nhóm thuốc chống dị ứng, chuyên dùng để chữa các bệnh viêm da dị ứng, viêm mũi dị ứng, dị ứng cơ địa… Đối với người bị mất ngủ sau khi bị Covid-19, dùng thuốc này có tác dụng hỗ trợ gây ngủ. Tuy nhiên, nên tránh lạm dụng vì thuốc sẽ gây tác dụng phụ khó chịu như đau đầu, chóng mặt, khô miệng…

Lưu ý: Tuyệt đối không tự ý sử dụng bất kỳ loại thuốc trị mất ngủ nào khi chưa có sự chỉ định của bác sĩ chuyên khoa. Không lạm dụng thuốc.

4. Kết hợp các biện pháp lý trị liệu

Hiện nay, ngoài dùng thuốc hoặc trị liệu tâm lý, y học hiện đại cũng ghi nhận phương pháp vật lý trị liệu điều trị mất ngủ hậu Covid-19 cũng rất hiệu quả.

Những biện pháp này sử dụng các loại thiết bị tân tiến tác động trực tiếp lên cơ thể nói chung và não bộ nói riêng. Nhờ đó giúp tăng cường tuần hoàn máu, hỗ trợ kiểm soát chức năng hoạt động của hệ thần kinh thực vật, giảm đau, tăng cường miễn dịch tự nhiên cho cơ thể…

Đặc biệt biện pháp trị liệu hỗ trợ điều trị chứng mất ngủ hiệu quả và giảm thiểu tác dụng phụ của các loại thuốc điều trị mất ngủ. Một số loại kỹ thuật điều trị mất ngủ hậu Covid-19 như:

Máy từ trường
Máy điện phân
Máy ion tĩnh điện
Máy điện trường cao áp
…

Lưu ý: Những phương pháp vật lý trị liệu chữa mất ngủ này chỉ được thực hiện khi có sự chỉ định của bác sĩ. Cần phải thăm khám và đánh giá mức độ bệnh mới có phác đồ điều trị, sử dụng loại thiết bị cho phù hợp.

Mất ngủ hậu Covid-19 là hội chứng rối loạn sức khỏe tâm thần nghiêm trọng và cần được can thiệp điều trị càng sớm càng tốt. Để đạt hiệu quả tối đa, người bệnh cần tuân thủ phối hợp các chỉ định điều trị những triệu chứng hậu Covid-19 khác. Tốt nhất nên thăm khám định kỳ hậu Covid-19 và kịp thời xử lý nếu có bất thường.