Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi Lương Y Nguyễn Tùng Lâm | Lĩnh vực khám chữa: Thận Nơi công tác Phòng Chẩn Trị YHCT Đỗ Minh Đường – Hồ Chí Minh

Phương pháp chữa bệnh suy tuyến thượng thận bằng Đông y tập trung vào bồi bổ, phục hồi chức năng thận và phòng ngừa biến chứng. Từ đó giúp người bệnh mau chóng phục hồi.

Suy tuyến thượng thận theo quan niệm trong Đông y

Tuyến thượng thận là một trong những tuyến nội tiết có vị trí trên đỉnh 2 quả thận. Đảm nhiệm chức năng sản sinh các loại hormone cần thiết giúp cân bằng nội tiết tố, duy trì hoạt động sống trong cơ thể. Do đó, khi chức năng tuyến thượng thận suy giảm sẽ gây ra những ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe chung.

Suy tuyến thượng thận là một trong những bệnh lý khá nghiêm trọng. Trong Đông y, bệnh được gọi là chứng “Mạn tính thận thượng tuyến bì chất cơ năng giảm thoái chứng”. Theo các thầy thuốc cổ truyền, khi mắc suy tuyến thượng thận sẽ có 3 tạng suy giảm chức năng nhiều nhất là can, tỳ, thận.

Dựa trên các lý luận Đông y, thận là gốc của tiên thiên, thận vốn tàng tinh và chủ của mệnh môn hỏa, đảm nhiệm các yếu tố về vật chất và năng lượng duy trì sự sống, sinh trưởng và phát dục. Do mệnh môn hỏa suy, thiếu hụt năng lượng khiến bệnh nhân mệt mỏi, tay chân, lưng gối lạnh, yếu sinh lý, xuất hiện các sắc tố sậm màu.

Khi thận tinh hư, can thận đồng nguyên sẽ gây thiếu hụt can âm huyết dẫn đến các triệu chứng hoa mắt, ù tai, chóng mặt, tay chân tê dại, kích động tinh thần… Kèm theo đó là tỳ chủ vận hóa, thiếu hụt thận dương.

Chính vì thế mà chứng suy tuyến thượng thận trên lâm sàng được chia làm 3 thể chính gồm: tỳ thận dương hư, can thận âm hư và hư tổn âm dương.

Trong trường hợp suy tuyến thượng thận diễn tiến nghiêm trọng khiến hao tổn nguyên khí nặng do mệnh môn hỏa, gây ra các hệ lụy khó lường như âm dương ly quyết, phù dương ngoại việt… khiến bệnh nhân sốt cao, tụt huyết áp, nôn ói, khó bắt mạch, thậm chí đe dọa tính mạng.

Cụ thể triệu chứng lâm sàng của các thể bệnh suy tuyến thượng thận như sau:

# Tỳ thận dương hư

Tay chân lạnh, sợ lạnh, có cảm giác ớn lạnh;
Phù toàn thân;
Nước tiểu trong, lượng nhiều bất thường;
Phân lỏng;
Suy giảm chức năng tình dục;
Nữ giới lãnh cảm, rụng lông nách, âm hộ, nam giới hoạt tinh, liệt dương, vô sinh;
Chất lưỡi nhạt, trắng, rêu lưỡi nhuận, mạch trầm, tế, nhược;

# Can thận âm hư

Chân tay tê dại;
Hoa mắt, chóng mặt, ù tai;
Chướng bụng;
Ngũ tâm phiền nhiệt;
Đổ mồ hôi trộm;
Táo bón;
Phụ nữ bị ngực căng tức khó chịu;
Nổi hạch;
Rêu lưỡi mỏng, tân dịch ít;
Mạch huyền tế sác;

Ngoài ra, một số tài liệu khác còn phân chia suy tuyến thượng thận với 2 dạng nữa và có các triệu chứng đặc trưng như sau:

# Tỳ hư bất túc kèm theo ứ huyết

Mệt mỏi, kiệt sức;
Hoa mắt, chóng mặt, choáng váng đầu óc, mất thăng bằng, dễ ngã;
Chán ăn, giảm vị giác;
Buồn nôn, nôn mửa;
Da mặt sạm đen;

# Thận khí bất túc kèm chứng ứ huyết ngưng trở

Sợ lạnh;
Sắc mặt tối đen;
Suy giảm trí nhớ, hay quên;
Mệt mỏi, suy nhược, chỉ muốn nằm một chỗ;
Suy giảm tình dục, nam giới liệt dương, nữ giới bị bế kinh;
Hay đờ đẫn;
Lưỡi trắng nhạt, lốm đốm ứ huyết, mạch vi tế;

Gợi ý các bài thuốc Đông y chữa suy tuyến thượng thận

Tùy theo từng thể bệnh suy tuyến thượng thận mà thầy thuốc sẽ chỉ định cho bệnh nhân áp dụng bài thuốc phù hợp. Mục tiêu điều trị chính là kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng và bảo tồn chức năng thận.

Các bài thuốc Đông y chữa suy tuyến thượng thận như:

1. Bài thuốc Hữu quy Hoàn gia giảm

Thường được áp dụng cho những trường hợp mắc chứng suy tuyến thượng thận do tỳ thận dương hư. Bài thuốc này có tác dụng ôn bổ tỳ thận, cải thiện hiệu quả các triệu chứng suy thượng thận như sợ lạnh, đau mỏi, tê bì tay chân, lưng gối, phù cục bộ hoặc toàn thân, di tinh, liệt dương, ra nhiều huyết trắng ở nữ giới, mệt mỏi, chán ăn…

Cách thực hiện

Bài thuốc số 1:

Chuẩn bị đầy đủ các vị thuốc gồm: thục địa, bạch linh, sơn dược và đơn sâm mỗi thứ 15g, thỏ ty tử, đương quy, đảng sâm, đỗ trọng, sơn thù và bạch truật mỗi thứ 12g, lộc giác giao và thục phụ tử mỗi thứ 10g, 3g cam thảo.
Sắc lấy nước uống hàng ngày, tối đa 1 thang thuốc/ ngày.

Bài thuốc số 2:

Chuẩn bị đẳng sâm và hoàng kỳ mỗi thứ 60g, kê huyết đằng, tang ký sinh và thỏ ty tử mỗi thứ 25g, lộc giác giao, đỗ trọng và phá cố chỉ mỗi vị 16g, giá trùng, mạt hổ phách, kê nội kim và sinh bồ hoàng mỗi thứ 10g.
Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Bài thuốc số 3:

Chuẩn bị sinh cam thảo, tử hà xa và thục địa mỗi vị 240g, câu kỷ tử và sơn thù mỗi vị 180g, nhục quế và lộc nhung mỗi thứ 60g, 300g hoàng kỳ, 150g thỏ ty tử, 120g đỗ trọng, 100g chế phụ tử.
Tán các vị thuốc trên thành bột mịn, hoàn thành từng viên nhỏ trọng lượng 6g, cho vào hũ thủy tinh bảo quản.
Bệnh nhân suy tuyến thượng thận uống 2 lần/ ngày vào buổi sáng và chiều.

Tùy từng trường hợp mà gia giảm bài thuốc như sau:

Nếu ứ huyết cho thêm vị thuốc kê huyết đằng;
Nếu đầy bụng, chướng bụng cho thêm mộc hương hoặc hậu phác;
Nếu ra khí hư nặng thay thế đảng sâm bằng hồng sâm;
Nếu buồn nôn, nôn ói cho thêm trần bì và khương bán hạ;
Nếu chán ăn thêm tiêu sơn tra, sa nhân hoặc mạch nha;
Nếu rối loạn nhịp tim, hồi hộp cho thêm long nhãn, ngũ vị tử hoặc sinh mẫu lệ;
Nếu bị liệt dương thêm lộc nhung hoặc dâm dương hoắc;
Nếu bị lao thêm bạch cập, đông trùng hạ thảo hoặc hoàng tinh;
…

2. Bài thuốc Tư thận dưỡng can sơ can hóa ứ

Thường dùng cho những người bị suy tuyến thượng thận thể can thận âm hư. Pháp trị chính là tư thận, dưỡng can, sơ can và hóa ứ.

Cách thực hiện

Bài thuốc số 1

Chuẩn bị sa sâm và tục đoạn mỗi thứ 24g, bạch thược, kỷ tử, nữ trinh tử, sinh địa, đỗ trọng và hạn liên thảo mỗi vị 12g, miết trùng, kê nội kim, quy đầu và sinh bồ hoàng mỗi vị 10g.
Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Bài thuốc số 2

Chuẩn bị sa sâm, nữ trinh tử, mạch đông, sinh địa, miết giáp và quy bản mỗi vị 15g, thỏ ty tử, hạn liên thảo, đương quy và bạch thược mỗi thứ 12g, kê huyết đằng, đơn sâm mỗi vị 10g, cùng 3g cam thảo.
Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

Tùy một số trường hợp để gia giảm thêm các vị thuốc trị bệnh phù hợp:

Tức ngực sườn do can khí uất thêm xuyên luyện tử và sài hồ;
Di tinh, mộng tinh thêm phù tiểu mạch, kim anh tử;
Sốt âm ỉ kéo dài thêm địa cốt bì;
Bị huyết ứ thêm đào nhân, bồ hoàng và địa long;
Chán ăn thêm tiêu sơn tra và sinh mạch nha;

3. Bài thuốc Di công tán gia giảm

Phương thuốc này có tác dụng ôn dương, hòa vị, kiện tỳ và giáng nghịch. Thường áp dụng cho những trường hợp bị tỳ hư ứ huyết gây suy giảm chức năng tuyến thượng thận.

Cách thực hiện

Chuẩn bị đẳng sâm, bạch truật, trần bì và bạch linh mỗi vị 10g, bán hạ, biển đậu, hoài sơn và cửu hương trùng mỗi vị 12g, cúc hoa, can địa hoàng và đan sâm mỗi vị 15g, xuyên sơn giáp và đào nhân mỗi vị 6g.
Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

4. Bài thuốc Tứ Vật Hồi Dương Ẩm

Đây là phương dược thường được áp dụng cho những trường hợp bị suy thượng thận thể Dương hư ứ huyết.

Cách thực hiện

Chuẩn bị đầy đủ các vị thuốc gồm: đan sâm, sơn thù và kê huyết đằng mỗi vị 12g, đan bì, phục linh và trạch tả mỗi vị 9g, bào khương, trích thảo và đào nhân mỗi vị 6g, 10g nhân sâm.
Sắc mỗi ngày 1 thang lấy nước uống.

5. Bài thuốc Kim quỹ thận khí hoàn gia vị

Người bị suy tuyến thượng thận thể hư tổn cả âm dương áp dụng bài thuốc Kim quỹ thận khí gia vị. Bài thuốc này có tác dụng song bổ âm dương, giúp cải thiện các triệu chứng như sốt nhẹ, da khô khốc, lưỡi bệu đỏ, có rêu trắng, tụt huyết áp, tay chân lạnh nhưng sác vô lực…

Cách thực hiện

Chuẩn bị các vị thuốc gồm: sơn dược, bạch linh, câu kỷ tử, thục địa, đơn bì và trạch tả mỗi thứ 15g, đỗ trọng, sơn thù, thỏ ty tử và nữ trinh tử mỗi vị 10g, 20g sinh hoàng kỳ, 10g chế phụ tử (đã sắc trước 30 phút), 4g nhục quế bột, 4g cam thảo.
Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

6. Bài thuốc Bát Trân Thang gia giảm

Áp dụng cho những trường hợp bị suy tuyến thượng thận thể khí huyết lưỡng hư. Bài thuốc Bát Trân Thang gia giảm có tác dụng ích khí dưỡng huyết, đồng thời bồ bổ can thận.

Cách thực hiện

Chuẩn bị các vị thuốc gồm đương quy, long nhãn nhục, thục địa, bạch thuộc và đảng sâm mỗi thứ 12g, kê huyết đằng, kỷ tử và bạch truật mỗi vị 10g, táo nhân (sao nóng) và hoàng kỳ mỗi 20g, 8g xuyên khung và 4g cam thảo.
Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

7. Một số bài thuốc khác

# Bài thuốc Ôn thận hóa khí lợi thủy phương

Đây là bài thuốc được áp dụng cho trường hợp suy thượng thận toàn thân. Thuộc quản lý của Bệnh viện trực thuộc số 2 Học viện Trung y Hồ Nam.

Chuẩn bị các nguyên liệu gồm: hoài sơn, đơn sâm, thục địa và phục linh mỗi thứ 15g, kỷ tử, đỗ trọng, sơn thù, thỏ ty tử và đương quy mỗi vị 12g, quy bản giao, lộc giác giao và chế phụ tử mỗi vị 10g, 5g nhục bột quế, 3g cam thảo và 3g bột điền thất.
Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

# Bài thuốc Bổ mệnh môn hỏa phương

Bài thuốc này có tác dụng ôn thận ích khí, cải thiện tuần hoàn máu lưu thông đến thận, phục hồi chức năng tuyến thượng thận. Thuộc Trương Thụy Đình, BV Trung y Cáp Nhĩ Tân, tỉnh Hắc Long Giang.

Sử dụng các vị thuốc gồm: câu kỷ tử, nữ tinh tử, bổ cốt chi, đảng sâm và tiên linh tỳ mỗi vị 9g, sơn dược và hoàng kỳ mỗi bị 12g, 5g lộc giác giao và 15g tang ký sinh.
Sắc mỗi ngày 1 thang lấy nước uống.

# Bài thuốc Ngũ ô nhị địa thang

Giúp điều trị hiệu quả chứng suy thượng thận gây biến chứng giãn đồng tử, nhạy cảm với ánh sáng. Thuộc Tưởng Đại Linh, BV huyện Diêm Sơn, tỉnh Hà Bắc.

Chuẩn bị các vị thuốc gồm: sinh địa và thục địa mỗi thứ 15g, đơn bì và kỷ tử mỗi thứ 12g, bạch thược, chỉ xác, sơn thù, ngũ vị tử, hoàng cầm, ngưu tất và tri mẫu mỗi thứ 10g, cùng với 10 quả ô mai.
Sắc lấy nước uống, mỗi ngày dùng 1 thang.

# Bài thuốc Phụ quế ôn thận phương

Thuộc Trình Ích Xuân, Học viện Trung y Sơn Đông.

Chuẩn bị các vị thuốc gồm: nhục quế, sơn thù, trạch tả, đơn sâm, sơn dược, đơn bì, phục linh và chích thảo mỗi thứ 9g, hoàng kỳ và thục địa mỗi vị 15g, 12g thục phụ tử.
Sắc lấy nước uống mỗi ngày tối đa 1 thang.

Bên cạnh áp dụng các bài thuốc Đông y trị suy tuyến thượng thận theo chỉ định của thầy thuốc. Bệnh nhân sẽ được tư vấn áp dụng các biện pháp YHCT khác như cứu âm, hồi dương và cố thoát để bảo toàn tính mạng. Một số trường hợp cấp thiết phải nhập viện để hồi sức cấp cứu theo y học hiện đại.

Lưu ý khi chữa bệnh suy tuyến thượng thận bằng Đông y

Để đạt hiệu quả tốt nhất khi áp dụng các bài thuốc chữa suy tuyến thượng thận bằng Đông y, bệnh nhân cần lưu ý các vấn đề sau đây:

Mỗi bài thuốc vừa kể trên chỉ được áp dụng cho các thể bệnh nhất định. Do đó, không nên tự chẩn đoán bệnh và sử dụng thuốc tùy tiện. Tốt nhất nên thăm khám chẩn đoán tại nhà thuốc bởi thầy thuốc có kinh nghiệm để đạt hiệu quả tốt nhất.
Chữa bệnh suy thượng thận bằng Đông y chỉ phù hợp với những trường hợp bệnh ở mức độ nhẹ hoặc trung bình và không có biến chứng.
Bệnh nhân áp dụng phương pháp này đòi hỏi phải kiên trì, chuẩn bị sẵn tâm lý điều trị dài ngày để đạt được hiệu quả như mong đợi, không nên bỏ ngang giữa chừng.
Dùng thuốc đúng liều, đúng thời gian quy định, tránh lạm dụng thuốc quá mức để tránh phát sinh tác dụng phụ có hại cho sức khỏe.
Trong quá trình dùng thuốc cần chú ý theo dõi phản ứng của cơ thể để kịp thời xử lý các rủi ro phát sinh.
Kết hợp điều chỉnh lối sống sinh hoạt, ăn uống khoa học, tập luyện thể dục tích cực nâng cao thể chất, tốt cho quá trình phục hồi chức năng thận.

Tùy từng trường hợp bệnh nhân sẽ được áp dụng bài thuốc chữa suy tuyến thượng thận bằng đông y phù hợp. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào về phương pháp điều trị này, hãy tham khảo ý kiến của chuyên gia để được giải đáp cặn kẽ hơn.