Viêm Khớp Thiếu Niên

Viêm khớp thiếu niên là các tình trạng viêm và thấp khớp xảy ra ở trẻ em dưới 16 tuổi. Bệnh thường tự phát, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các khớp dẫn đến sưng, đau và tăng độ nhạy cảm. Các khớp có thể bị hỏng nặng nếu không được điều trị sớm.

Viêm khớp thiếu niên còn được gọi là viêm khớp vị thành niên (JA) hay bệnh thấp khớp ở trẻ em. Đây là thuật ngữ chung được dùng để mô tả một nhóm bệnh viêm và thấp khớp xảy ra ở trẻ em dưới 16 tuổi.

Hầu hết các loại viêm khớp vị thành niên là bệnh tự viêm hoặc tự miễn. Trong bệnh lý này, hệ miễn dịch (có chức năng chống lại virus và vi khuẩn) bị nhầm lẫn, giải phóng nhiều hóa chất tấn công những tế bào và mô khỏe mạnh của chính cơ thể. Cuối cùng dẫn đến viêm khớp kèm theo sưng, đau và tăng độ nhạy cảm.

Tuy nhiên một số bệnh viêm khớp thiếu niên có ít hoặc không có triệu chứng. Đôi khi viêm khớp xảy ra đồng thời hoặc chỉ ảnh hưởng đến những cơ quan nội tạng và da.

Dựa trên các triệu chứng, khớp liên quan và các chất đánh dấu trong máu, viêm khớp thiếu niên được phân thành nhiều loại. Dưới đây là những loại thường gặp nhất:

• Viêm khớp thiếu niên thể đa khớp

Viêm khớp thể đa khớp là bệnh viêm khớp ảnh hưởng từ 5 khớp trở lên, thường xảy ra ở trẻ em gái. Bệnh ảnh hưởng đến những khớp lớn (như mắt cá chân và đầu gối) và khớp nhỏ (như các khớp ở bàn tay và bàn chân). Các khớp của cả hai bên cơ thể thường bị ảnh hưởng đồng thời.

Ở trường hợp nặng, xét nghiệm máu có thể xác định yếu tố dạng thấp IgM (RF) hoặc những kháng thể nhất định khác trong máu. Trong bệnh viêm khớp vị thành niên thể đa khớp, kháng thể IgM RF tấn công nhầm vào những mô khỏe mạnh của cơ thể (tương tự như viêm khớp dạng thấp ở người trưởng thành). Bệnh cần được điều trị kéo dài và tích cực.

• Viêm khớp thiếu niên thể ít khớp (Oligoarticular)

Trong bệnh viêm khớp thiếu niên thể ít khớp (Oligoarticular), chỉ một vài khớp bị ảnh hưởng bởi viêm, thường gặp ở những bé gái dưới 8 tuổi. Hầu hết trường hợp chỉ có một khớp bị ảnh hưởng, chủ yếu là mắt cá chân hoặc đầu gối. Tình trạng này được gọi là viêm khớp vị thành niên một khớp.

Những trẻ có một khớp bị ảnh hưởng thường có đáp ứng tốt với thuốc và chỉ cần điều trị nhẹ.Ở một số trường hợp khác, Oligoarticular ảnh hưởng đến 4 khớp lớn hoặc ít hơn 4 khớp. Bệnh cũng có thể gây viêm mắt dẫn đến mù lòa.

• Viêm khớp thiếu niên toàn thân

Bệnh viêm khớp thiếu niên toàn thân chiếm 20% trẻ em bị viêm khớp thiếu niên. Bệnh lý này gây gây đau đớn, sưng và hạn chế vận động ở ít nhất một khớp. Ngoài ra bệnh còn gây tổn thương da dạng phát ban, sốt cao và viêm những cơ quan nội tạng (như lá lách, gan, tim và hạch bạch huyết).

Khi không được điều trị tích cực hoặc đầy đủ, bệnh có thể gây hội chứng kích hoạt đại thực bào. Tình trạng này làm rối loạn chức năng đa cơ quan, có thể gây tử vong nếu không được điều trị.

• Viêm khớp vảy nến

Viêm khớp vảy nến là một bệnh lý tự miễn. Bệnh gây tổn thương da và phát triển viêm khớp sau nhiều năm chẩn đoán vảy nến. Những trẻ bị viêm khớp vảy nến cũng có thể bị viêm móng tay (thay đổi móng tay và sưng lan tỏa ở ngón tay hoặc ngón chân).

• Viêm khớp liên quan đến Enthesitis

Đây là một bệnh viêm khớp vị thành niên liên quan đến viêm gân và dây chằng, thường gặp ở những bé trai trên 6 tuổi. Bệnh có thể ảnh hưởng đến bất kỳ khớp nào, bao gồm cả cột sống.

Viêm khớp liên quan đến Enthesitis thường gây đau và sưng khớp. Tuy nhiên một số trẻ có thể bị đau khớp, ít hoặc không bị sưng. Những người bị viêm ở lưng sẽ thường xuyên bị đau lưng dai dẳng.

Không rõ nguyên nhân gây viêm khớp thiếu niên. Tuy nhiên các nghiên cứu cho thấy, một số gen có khả năng khiến trẻ dễ mắc bệnh hơn.

Ngoài ra việc tiếp xúc với thứ gì đó trong môi trường (chẳng hạn như virus) hoặc nhiễm trùng có thể kích hoạt sự phát triển của bệnh. Viêm khớp thiếu niên thường không di truyền, xảy ra phổ biến hơn ở trẻ em gái.

Viêm khớp thiếu niên có những triệu chứng nghiêm trọng, có thể cải thiện hoặc biến mất (thuyên giảm), trở nên tồi tệ hơn (bùng phát) vào những thời điểm khác.

Một số trẻ có một hoặc hai đợt bùng phát và không xảy ra thêm. Những đứa trẻ khác có thể có viêm khớp bùng phát thường xuyên, những triệu chứng kéo dài và không bao giờ biến mất.

Dưới đây là những triệu chứng và dấu hiệu phổ biến nhất của viêm khớp thiếu niên:

• Đau khớp, thường đau vào buổi sáng và giảm nhẹ vào buổi chiều
• Đi khập khiễng vào buổi sáng, thường gặp ở người có đầu gối bị ảnh hưởng
• Sưng khớp
• Trẻ cáu kỉnh hoặc mệt mỏi kéo dài và không muốn chơi
• Viêm và nóng khớp khi chạm vào
• Mô quanh khớp và cơ bắp yếu đi khiến khớp không ổn định
• Cứng khớp, đặc biệt là vào buổi sáng hoặc sau khi ngủ trưa
• Sốt và phát ban trên thân, thường nghiêm trọng hơn vào buổi tối
• Sưng hạch bạch huyết ở cổ
• Có vấn đề về tăng trưởng
  • Khớp phát triển quá nhanh hoặc quá chậm
  • Khớp không đều hoặc lệch sang một bên khiến cho một cánh tay hoặc một chân dài hơn bên còn lại
  • Tăng trưởng tổng thể chậm lại
• Viêm màng bồ đào. Không được điều trị sớm có thể khiến mắt bị tổn thương và không thể chữa khỏi.

Trong quá trình thăm khám, bác sĩ sẽ xem xét toàn bộ lịch sử y tế (bản thân và gia đình), thời điểm bùng phát các triệu chứng, số lượng khớp bị ảnh hưởng và mức độ đau.

Bác sĩ có thể quan sát những biểu hiện trên khớp và toàn thân (kiểm tra thể chất) như sưng tấy, ấm áp, mất cơ và giảm phạm vi chuyển động. Đồng thời tìm một những nguyên nhân khác có thể gây ra các triệu chứng như chấn thương hoặc một bệnh lý khác như nhiễm trùng.

Sau khám lâm sàng, bác sĩ sẽ yêu cầu một loạt các xét nghiệm. Bao gồm:

• Xét nghiệm máu và dịch mô: Tiến hành xét nghiệm máu và dịch mô có thể giúp loại trừ nhiễm trùng và những tình trạng khác có thể gây ra các triệu chứng. Ngoài ra xét nghiệm máu còn có tác dụng phân loại viêm khớp thiếu niên. Một số xét nghiệm máu phổ biến nhất gồm:
  • Tốc độ máu lắng (ESR)
  • Protein phản ứng C
  • Kháng thể kháng nhân
  • Peptide citrullinated tuần hoàn (CCP)
  • Yếu tố dạng thấp
• Chụp X-quang: Chụp X-quang giúp quan sát hình ảnh rõ ràng về xương. Điều này giúp xác định sự phát triển bất thường nào của xương hoặc vết thương ở xương.
• Siêu âm: Bệnh nhân thường được siêu âm để kiểm tra các mô quanh khớp, xác định mức độ viêm nhiễm.
• Quét hình ảnh cộng hưởng từ (MRI): Chụp cộng hưởng từ có thể được chỉ định để tìm kiếm những bất thường ở khớp hoặc quanh gân, chẳng hạn như tình trạng viêm, chấn thương và thay đổi cấu trúc. Xét nghiệm này cũng giúp xác định mức độ viêm.

Bệnh viêm khớp thiếu niên cần được điều trị sớm. Bởi một số biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra nếu bệnh lý này không được kiểm soát, bao gồm:

• Những vấn đề ở mắt
  • Viêm màng bồ đào
  • Đục thủy tinh thể
  • Tăng nhãn áp
  • Mù lòa
• Cản trở sự tăng trưởng và phát triển của xương (chậm phát triển thể chất)
• Hội chứng hoạt hóa đại thực bào (MAS)
• Thiếu máu
• Loãng xương
• Thoái hóa tinh bột thứ phát (Amyloidosis)
• Viêm đa khớp và phá hủy khớp.

Diễn biến của bệnh rất hay thay đổi. Bệnh có những đợt bùng phát và thuyên giảm. Đôi khi bệnh nhân không phát triển đợt bùng phát tiếp theo hoặc bùng phát thường xuyên và những triệu chứng không bao giờ biến mất. Điều quan trọng là phải thăm khám, điều trị đủ và kịp thời với bác sĩ chuyên khoa.

Điều trị viêm khớp thiếu niên gồm những phương pháp có tác dụng giảm nhẹ các triệu chứng và duy trì sự phát triển bình thường của khớp. Những phương pháp điều trị cụ thể gồm:

1. Thuốc

Điều trị ban đầu cho viêm khớp thiếu niên gồm thuốc và những biện pháp không phẫu thuật khác. Những loại thuốc thường được chỉ định gồm:

• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID): Đây là nhóm thuốc đầu tiên được khuyên dùng cho trẻ vị thành niên bị viêm khớp. Nhóm thuốc này chủ yếu được dùng để giảm đau, giảm viêm và cứng khớp. Khi sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (như Ibuprofen và Naproxen) có thể làm dịu nhanh tình trạng.
• Thuốc chống thấp khớp điều chỉnh bệnh (DMARD): Nếu các triệu chứng không giảm khi sử dụng NSAID, người bệnh sẽ được chỉ định thuốc chống thấp khớp điều chỉnh bệnh (DMARD). Nhóm thuốc này có khả năng làm ngừng hoặc làm chậm diễn tiến của viêm khớp thiếu niên. Mặc dù mang đến hiệu quả cao nhưng cần mất vài tuần hoặc vài tháng để DMARD phát huy tác dụng. Methotrexate là loại DMARD được dùng phổ biến nhất. Đôi khi thuốc này sẽ được dùng kết hợp với NSAID để tăng hiệu quả điều trị bệnh.
• Thuốc sinh học: Những tác nhân sinh học sẽ được chỉ định để điều trị ban đầu cho trường hợp nặng hoặc khi DMARD không giúp giảm nhẹ triệu chứng. Thuốc có tác dụng ngăn chặn hoặc làm chậm sự tiến triển của bệnh trong thời gian ngắn.
• Corticosteroid: Nếu trẻ bị viêm khớp nghiêm trọng, Corticosteroid có thể được cân nhắc sử dụng qua đường uống, tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm trực tiếp vào khớp. Đây là một loại thuốc chống viêm mạnh, giúp giảm viêm, giảm sưng và cứng khớp nhanh chóng. Tuy nhiên loại thuốc này có thể gây tăng cân, cản trở sự phát triển bình thường của trẻ, tăng nguy cơ nhiễm trùng và yếu xương. Do đó Corticosteroid chỉ được dùng khi cần thiết và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ.

2. Biện pháp giảm đau tại nhà

Một số biện pháp có thể giúp làm dịu các triệu chứng của viêm khớp thiếu niên. Bao gồm:

• Tắm nước ấm: Biện pháp này giúp làm dịu những khớp sưng đau, thư giãn và giảm cứng khớp.
• Chườm ấm: Đặt miếng đệm sưởi, túi/ chai nước ấm lên những khớp bị ảnh hưởng. Biện pháp này có thể giúp giảm đau, tăng lưu thông máu, thư giãn mô mềm và giảm cứng khớp. Chườm ấm nên được thực hiện 3 - 4 lần trong ngày, mỗi lần 20 phút.
• Chườm lạnh: Trong vài ngày đầu viêm khớp, hãy đặt một túi vải chứa nước đá hoặc gel lạnh lên những khớp bị ảnh hưởng. Biện pháp này giúp giảm viêm, giảm sưng khớp và giảm đau hiệu quả. Chườm lạnh nên được thực hiện trong 14 phút, mỗi ngày từ 3 - 4 lần.
• Ăn uống tốt: Thực hiện một chế độ ăn uống lành mạnh cho trẻ chán ăn hoặc tăng cân do sử dụng thuốc và ít vận động. Điều này giúp duy trì trọng lượng phù hợp, giảm áp lực lên các khớp sưng viêm. Ngoài ra cần đảm bảo ăn đủ canxi và vitamin D. Những thành phần dinh dưỡng này giúp xương chắc khỏe và duy trì sự phát triển bình thường, giảm nguy cơ xương yếu do bệnh và những loại thuốc điều trị.
• Tập thể dục thường xuyên: Không nên bất động hoàn toàn để tránh cứng khớp. Những trẻ vị thành niên bị viêm khớp nên thường xuyên tập thể dục với các bài tập và bộ môn có cường độ nhẹ, chẳng hạn như bơi lội và yoga. Điều này giúp tăng cường sức mạnh cơ bắp, cải thiện sự linh hoạt, giảm đau và cứng khớp. Ngoài ra bơi lội có thể giúp giảm thiểu những áp lực lên khớp.

3. Vật lý trị liệu

Trong quá trình điều trị viêm khớp thiếu niên, chuyên gia vật lý trị liệu sẽ hướng dẫn một số bài tập thích hợp. Những bài tập này giúp cho khớp linh hoạt, giảm đau, tăng trương lực cơ và duy trì phạm vi chuyển động.

Ngoài ra chuyên gia cũng có thể khuyến nghị một số bài tập và hoạt động tại nhà, bổ sung các thiết bị bảo vệ và tập thể dục an toàn cho trẻ. Đôi khi nẹp khớp hoặc giá đỡ sẽ được sử dụng để bảo vệ và giữ các khớp ở vị trí tốt trong khi hoạt động.

4. Ghép tế bào mầm tự thân

Ghép tế bào mầm tự thân có thể được cân nhắc chỉ định cho những trường hợp viêm khớp thiếu niên tự phát thể hệ thống kháng trị, điều trị sinh học không hiệu quả. Phương pháp này bao gồm việc lấy tế bào gốc của chính người bệnh, sau đó tiêm vào khớp ảnh hưởng.

Khi được đưa vào khớp, những tế bào gốc sẽ thúc đẩy quá trình chữa lành các khớp bị viêm. Đồng thời giảm nhẹ các triệu chứng và ngăn các biến chứng do viêm khớp.

5. Phẫu thuật

Phẫu thuật chỉ được chỉ định cho những trường hợp rất nặng, có biến chứng và cần cải thiện chức năng khớp. Phương pháp này được thực hiện nhằm cải thiện vị trí khớp (nếu khớp biến dạng), sửa chữa khớp, cắt giảm các triệu chứng và phục hồi vận động.

Không có cách để phòng ngừa viêm khớp thiếu niên. Khi bệnh xảy ra, cần sớm thăm khám, điều trị đủ và tích cực theo chỉ định để ngăn ngừa các biến chứng cho trẻ.

1. Điều gì gây ra các triệu chứng cho con tôi?

2. Phác đồ điều trị như thế nào?

3. Điều trị viêm khớp thiếu niên trong bao lâu thì khỏi?

4. Tôi nên làm gì để giúp trẻ cảm thấy tốt hơn?

5. Những hoạt động nào cần tránh khi trẻ bị viêm khớp?

6. Những cách nào có thể ngăn ngừa đợt bùng phát của bệnh?

7. Nên làm gì nếu có biến chứng?

8. Các phương pháp điều trị có tác dụng phụ không?

Viêm khớp thiếu niên gây cứng và đau đớn dữ dội, ảnh hưởng đến sinh hoạt và sức khỏe của trẻ. Ngoài ra bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng nên cần được chữa trị sớm và đúng cách. Chính vì thế phụ huynh nên đưa trẻ gặp bác sĩ khi có các biểu hiện bất thường.