Hội Chứng Chùm Đuôi Ngựa

Hội chứng chùm đuôi ngựa là thuật ngữ chỉ sự chèn ép ở đám rối thần kinh đuôi ngựa. Đây là một tập hợp các rễ thần kinh, có hình dạng giống đuôi ngựa, vị trí nằm ở dưới cùng của tủy sống.

Các dây thần kinh đuôi ngựa có chức năng gửi và nhận tín hiệu điện khắp cơ thể. Đồng thời giúp bạn di chuyển linh hoạt, cảm nhận cảm giác ở bàng quang và chân.

Tuy nhiên chức năng của các dây thần kinh suy giảm khi chúng bị chèn ép. Điều này thường kèm theo đau đớn, suy nhược, tê yếu, đại tiện hoặc/ và tiểu không tự chủ.

Hội chứng chùm đuôi ngựa thường liên quan đến chấn thương và những bệnh lý có khả năng chèn ép lên dây thần kinh, chẳng hạn như thoát vị đĩa đệm. Thông thường người bệnh được yêu cầu dùng thuốc và phẫu thuật giải nén để điều trị.

Dựa vào diễn tiến của bệnh, hội chứng chùm đuôi ngựa được phân thành hai loại gồm cấp tính và mãn tính:

• Cấp tính: Những triệu chứng nghiêm trọng và bắt đầu đột ngột, người bệnh cần phẫu thuật giải nén trong vòng 24 - 48 giờ.
• Mãn tính: Loại này xảy ra khi hội chứng chùm đuôi ngựa có các triệu chứng kéo dài trước khi điều trị hoặc triệu chứng xảy ra suốt quảng đời còn lại do phẫu thuật thất bại, các dây thần kinh bị tổn thương vĩnh viễn.

Dựa vào mức độ tổn thương, hội chứng chùm đuôi ngựa được phân thành những loại sau:

• Hội chứng chùm đuôi ngựa hoàn toàn: Bệnh xảy ra khi các dây thần kinh đuôi ngựa bị tổn thương hoàn toàn. Tình trạng này có thể dẫn đến tiểu không tự chủ, bí tiểu hoặc/ và bí đại tiện. Hội chứng chùm đuôi ngựa hoàn toàn chiếm khoảng 60% các trường hợp bệnh.
• Hội chứng chùm đuôi ngựa không hoàn toàn: Loại này chiếm khoảng 40% trường hợp bệnh. Những người mắc hội chứng chùm đuôi ngựa không hoàn toàn hầu như không có dấu hiệu bí tiểu hoặc tiểu không tự chủ. Thay vào đó người bệnh sẽ có các triệu chứng gồm tăng hoặc mất cảm giác khẩn cấp ở bàng quang và ruột. Điều này có nghĩa cảm giác muốn đi tiểu hoặc đại tiện mạnh hơn hoặc cảm thấy không có nhu cầu.

Hội chứng chùm đuôi ngựa xảy ra do những nguyên nhân dưới đây:

• Chấn thương: Đĩa đệm ở vùng thắt lưng bị vỡ nghiêm trọng là nguyên nhân phổ biến nhất. Tình trạng này thường liên quan đến tai nạn xe hơi. Hội chứng chùm đuôi ngựa cũng xảy ra ở những người bị gãy thân đốt sống, đạn xuyên hoặc dao đâm gây ra những vết thủng ở thắt lưng.
• Hẹp ống sống thắt lưng: Không gian trong ống sống bị thu hẹp làm tăng áp lực lên tủy sống và dây thần kinh đi qua, bao gồm cả dây thần kinh đuôi ngựa. Hẹp ống sống thường do thoát vị đĩa đệm và thoái hóa cột sống.
• Thoát vị đĩa đệm vùng thắt lưng: Dây thần kinh đuôi ngựa bị chèn ép có thể là kết quả của thoát vị đĩa đệm vùng thắt lưng. Bệnh lý này xảy ra khi chấn thương hoặc thoái hóa làm nứt/ vỡ bao xơ, nhân nhầy dịch chuyển khỏi trung tâm đĩa đệm và tạo thành khối thoát vị.
• Khối u: Sự hình thành của một số khối u lành tính hoặc ác tính có thể làm tăng áp lực hoặc nén các dây thần kinh đuôi ngựa. Chẳng hạn như u nội tủy vùng đuôi ngựa và u dây thần kinh vùng đuôi ngựa.
• Nhiễm trùng ống sống (viêm tủy xương): Khi bị nhiễm trùng và có áp xe ngoài màng cứng tủy sống, các mô tổn thương có thể chèn ép vào ống sống. Đồng thời đè nén và gây tổn thương các dây thần kinh.
• Phẫu thuật thắt lưng: Một số lỗi trong quá trình phẫu thuật thắt lưng có thể khiến các dây thần kinh bị tổn thương và chèn ép.
• Viêm: Một số tình trạng viêm mãn tính có thể khiến các dây thần kinh đuôi ngựa nhạy cảm và dễ bị tổn thương. Cụ thể như:
  • Viêm đa dây thần kinh
  • Bệnh Paget xương
  • Lao cột sống
  • Viêm cột sống dính khớp
  • Bệnh thấp khớp ở cột sống
• Nguyên nhân khác: Mặc dù ít gặp hơn nhưng những nguyên nhân này có thể gây ra tình trạng của bạn, bao gồm:
  • Dị dạng động tĩnh mạch cột sống (AVMs)
  • Xuất huyết cột sống
  • Dị tật bẩm sinh ở xương cột sống
  • Viêm hoặc gãy xương
  • Khối u ác tính ở cột sống

Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh:

• Có độ tuổi trung niên
• Phụ nữ
• Thừa cân béo phì
• Có công việc nặng nhọc
• Vận động viên
• Có chấn thương hoặc phẫu thuật thắt lưng trước đó.

Hội chứng chùm đuôi ngựa có nhiều triệu chứng khác nhau, xuất hiện từ từ và tăng dần mức độ nghiêm trọng theo thời gian.

• Tê, châm chích hoặc ngứa ran ở vùng yên ngựa gồm phía sau chân, mông, hông và đùi trong
• Đau lưng hoặc/ và đau thần kinh tọa (đau từ mông xuống chân)
• Tiểu tiện hoặc/ và đại tiện không tự chủ
• Rối loạn chức năng tình dục
  • Khó đạt khoái cảm
  • Suy giảm ham muốn tình dục
  • Gặp vấn đề khi giao hợp
• Bí tiểu
• Yếu hoặc tê liệt ở hai chân
• Dị cảm. Bệnh nhân có cảm giác nóng bỏng, châm chích, ngứa ran hoặc tê ở chi dưới
• Có các vấn đề về phản xạ
• Phản xạ mắt chân giật, thường chỉ ảnh hưởng đến một chân
• Thay đổi dáng đi.

Quá trình chẩn đoán hội chứng chùm đuôi ngựa gồm kiểm tra lâm sàng và cận lâm sàng. Đầu tiên bác sĩ khai thác về tiền sử bệnh, các triệu chứng gần đây như đau nhức và tê yếu các chi.

Ngoài ra người bệnh sẽ được yêu cầu đi, đứng, ngồi, đi bộ trên ngón chân / gót chân, cúi người, nằm và nhấc chân. Điều này có thể giúp bác sĩ kiểm tra và tìm kiếm những bất thường liên quan đến khả năng vận động, phản xạ, khả năng giữ thăng bằng, dáng đi và sức mạnh.

Sau khi khám lâm sàng, người bệnh được yêu cầu các xét nghiệm sau:

• Chụp X-quang đơn thuần: Hình ảnh X-quang cột sống có thể giúp phát hiện tình trạng xẹp/ lún đốt sống, các biến dạng hoặc chấn thương xương chèn ép dây thần kinh.
• Chụp X-quang ống sống và tủy có tiêm chất cản quang (tủy đồ): Bệnh nhân được tiêm chất cản quang, sau đó sử dụng tia X để phác thảo hình ảnh của ống sống và tủy sống. Điều này có thể giúp phát hiện nhanh các tổn thương.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): MRI tạo ra hình ảnh đa chiều của cột sống, tủy, các dây thần kinh, đĩa đệm, dải mô quanh cột sống và mạch máu. Điều này giúp xác định nguyên nhân và mức độ chèn ép các dây thần kinh đuôi ngựa.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): CT giúp đánh giá chi tiết hơn về xương và các mô quanh cột sống.
• Xét nghiệm máu: Mẫu phân tích máu có thể giúp phát hiện tình trạng viêm và nhiễm trùng cột sống.

Những người mắc hội chứng chùm đuôi ngựa có thể cần phải phẫu thuật ngay lập tức. Trong quá trình này, bất kỳ thứ gì đè lên dây thần kinh đều bị loại bỏ hoặc di chuyển. Sau phẫu thuật, dây thần kinh được giải nén và ngăn các biến chứng.

Khi không được điều trị kịp thời và thích hợp, người bệnh có thể có những biến chứng dưới đây:

• Đau mãn tính
• Mất chức năng tình dục
• Mất kiểm soát ruột và bàng quang dẫn đến tiểu và đại tiện không tự chủ vĩnh viễn
• Tê liệt chân hoặc/ và mất phản xạ và cảm giác
• Liệt vĩnh viễn.

Hội chứng chùm đuôi ngựa cấp tính cần được điều trị khẩn cấp bằng phẫu thuật. Đối với những trường hợp mãn tính và có triệu chứng tái diễn sau mổ, người bệnh được dùng thuốc để giảm cải thiện tình trạng.

1. Phẫu thuật

Tùy thuộc vào tình trạng, phẫu thuật có thể được thực hiện ngay tập tức, thường trong vòng 24 - 48 giờ từ khi có triệu chứng nghiêm trọng. Đặc biệt là khi có các tình trạng sau:

• Đau nhức nặng ở lưng dưới đến mức không chịu được
• Mất cảm giác đột ngột
• Đột ngột bị yếu hoặc đau ở một hoặc cả hai bên chân.
• Mất phản xạ ở những chi dưới
• Bí tiểu, tiểu tiện hoặc/ và đại tiện không tự chủ.

Phẫu thuật là một phần quan trọng trong điều trị hội chứng chùm đuôi ngựa. Phương pháp này giúp giải nén dây thần kinh bằng cách loại bỏ các nguyên nhân gây chèn ép.

Phẫu thuật cũng giúp ổn định và phục hồi chức năng cho cột sống. Đồng thời ngăn ngừa các biến chứng như khuyết tật không thể phục hồi, tổn thương dây thần kinh, liệt, tiểu không tự chủ vĩnh viễn.

Trong quá trình phẫu thuật, bác sĩ sẽ loại bỏ một phần xương nhỏ (được gọi là lamina) ở phần dưới của cột sống. Điều này giúp tăng không gian xung quanh dây thần kinh và giảm chèn ép.

Nếu hội chứng chùm đuôi ngựa xảy ra do thoát vị hoặc vỡ đĩa đệm, bác sĩ sẽ tiến hành loại bỏ đĩa đệm hoặc khối thoát vị đang chèn ép dây thần kinh. Đôi khi phẫu thuật hợp nhất hai đốt sống có thể cần thiết để giữ cho cột sống ổn định.

2. Thuốc

Người bệnh được yêu cầu sử dụng một số thuốc điều trị nguyên nhân và các triệu chứng, thường được dùng sau phẫu thuật.

• Thuốc kháng sinh: Kháng sinh được chỉ định khi hội chứng chùm đuôi ngựa xảy ra do nhiễm trùng. Thuốc này có thể được dùng bằng đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch, dùng kéo dài từ 7- 14 ngày để loại bỏ các vi khuẩn gây nhiễm trùng.
• Thuốc cải thiện khả năng kiểm soát ruột và bàng quang: Hyoscyamine, Oxybutynin hoặc Tolterodine có thể được sử dụng. Những loại thuốc này có tác dụng cải thiện khả năng kiểm soát ruột và bàng quang. Từ đó ngăn ngừa tiểu tiện và đại tiện không tự chủ.
• Thuốc giảm đau: Đối với những cơn đau nhẹ và vừa, bệnh nhân có thể được dùng thuốc giảm đau không kê đơn như Acetaminophen hoặc Ibuprofen. Nếu có cơn đau nặng, một loại opioid như oxycodone (OxyContin) sẽ được chỉ định. Đây là thuốc giảm đau gây nghiện, giúp khắc phục nhanh những cơn đau nghiêm trọng. Opioid chỉ được dùng ngắn hạn và liều thấp.
• Corticosteroid: Corticosteroid có thể được kê đơn sau phẫu thuật để giảm sưng và viêm quanh dây thần kinh. Từ đó làm dịu cơn đau và những triệu chứng khác.

3. Hóa trị và xạ trị

Hóa trị hoặc xạ trị có thể thực hiện sau phẫu thuật. Đây là những phương pháp tiêu diệt tế bào ung thư, được chỉ định cho những trường hợp có khối u ác tính chèn ép dây thần kinh.

Trong đó hóa trị sử dụng thuốc chống ung thư để loại bỏ tế bào ác tính. Xạ trị sử dụng chùm tia năng lượng cao chiếu vào vị trí có khối u để loại bỏ ung thư.

4. Vật lý trị liệu

Người bệnh thường yêu cầu vận động trị liệu để lấy lại sức mạnh sau phẫu thuật. Các bài tập có thể giúp tăng cường sự dẻo dai, phục hồi tính linh hoạt và chức năng của cột sống sau mổ.

Ngoài ra bệnh nhân cũng được hướng dẫn các bài tập kéo giãn và tăng cường cơ bắp. Điều này giúp cải thiện sự ổn định, điều chỉnh tư thế, lấy lại sức mạnh và khả năng vận động bình thường.

Hội chứng chùm đuôi ngựa xảy ra do nhiều nguyên nhân và không được ngăn ngừa hoàn toàn. Tuy nhiên có nhiều cách giúp bạn bảo vệ cột sống và giảm nguy cơ mắc bệnh, bao gồm:

• Loại bỏ thói quen hút thuốc lá.
• Luôn thực hành tư thế tốt và chơi thể thao đúng kỹ thuật để giảm căng thẳng cho cột sống.
• Khởi động trước khi chơi thể thao để giảm nguy cơ chấn thương.
• Nâng vật đúng cách. Khi nâng vật, cần giữ thẳng lưng và khuỵu gối. Sau đó duỗi đầu gối để đưa vật lên.
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh. Không để trọng lượng dư thừa làm tăng áp lực cho cột sống.
• Luôn thận trọng trong các hoạt động để tránh chấn thương cột sống.
• Thường xuyên kéo dài và vươn vai để thư giãn khớp xương và các mô mềm quanh cột sống, đặc biệt là khi ngồi lâu trong thời gian dài. Điều này giúp ngăn ngừa các bệnh lý có thể gây hội chứng chùm đuôi ngựa, chẳng hạn như thoái hóa cột sống và thoái vị đĩa đệm.
• Thường xuyên luyện tập thể dục thể thao. Nên thực hiện những bài tập kéo giãn, tăng cường cơ lưng và bụng. Những bài tập này giúp giữ cho cột sống ổn định và khỏe mạnh, hạn chế những vấn đề liên quan.

1. Những triệu chứng của tôi bắt nguồn từ đâu?

2. Nguyên nhân nào khiến tôi mắc hội chứng chùm đuôi ngựa?

3. Tôi có thể được chữa khỏi và phục hồi hoàn toàn hay không?

4. Những phương pháp điều trị nào thích hợp và được chỉ định?

5. Lợi ích và rủi ro khi phẫu thuật là gì?

6. Tôi cần luyện tập như thế nào để sớm phục hồi?

7. Cách nào giúp tôi kiểm soát ruột và bàng quang tốt hơn?

Hội chứng chùm đuôi ngựa là một vấn đề nghiêm trọng, thường được phẫu thuật ngay lập tức để giải nén dây thần kinh và ngăn biến chứng. Nếu không điều trị, người bệnh có nguy cơ bại liệt cao. Khi có dấu hiệu bất thường, tốt nhất nên liên hệ ngay với bác sĩ và điều trị theo hướng dẫn.