Gãy Xương

Gãy xương là tình trạng xương có vết nứt, gãy hoàn toàn hoặc vỡ thành nhiều mảnh. Tình trạng này xảy ra khi có một lực tác động trực tiếp hoặc áp lực vượt khỏi mức chịu đựng được của xương, chẳng hạn như một cú đánh mạnh hoặc ngã trên cánh tay.

Tùy thuộc vào lực tác động, xương có thể gãy theo chiều dọc, chiều ngang, gãy thành nhiều mảnh hoặc gãy nhiều chỗ. Hầu hết mọi người sẽ có cảm giác đau đớn đột ngột sau chấn thương. Vị trí gãy có thể biến dạng, rách da hoặc bầm tím và sưng tấy.

Gãy xương được phân loại theo nhiều cách khác nhau, cụ thể:

+ Phân loại theo cơ chế

• Gãy xương do chấn thương: Ngã, một cú va đập mạnh hoặc tai nạn khiến xương bị gãy.
• Gãy xương bệnh lý: Một số bệnh lý như loãng xương, ung thư xương... có thể làm giảm mật độ xương, khiến xương giòn, yếu và dễ gãy.
• Gãy xương quanh chân giả: Gãy ở điểm yếu ở phần cuối của bộ phận cấy ghép.

+ Mức độ dịch chuyển khi gãy xương

• Xương bị gãy không di dời
• Xương bị gãy đã di dời
  • Hai đầu xương gãy chồng lên nhau hoặc các mảnh xương di lệch làm giảm chiều dài xương, chi rút ngắn lại
  • Đầu xương gãy đâm ra ngoài và làm thủng da
  • Xương dịch chuyển sang một bên
  • Xương gãy xoay về hướng ngược lại

+ Dạng gãy

• Gãy ngang: Vết gãy vuông góc với trục dài của xương.
• Gãy xương luyến tính: Vết gãy song song với trục dài của xương.
• Gãy chéo (gãy xương xiên): Vết gãy lệch một góc lớn hơn 30 độ so với trục dài của xương.
• Gãy xoắn ốc: Các phần của xương bị xoắn sau khi gãy.
• Gãy có mảnh rời: Mảnh gãy tách khỏi xương chính.
• Gãy xương do nén (gãy xương chêm): Vết nứt gãy hình thành khi có áp lực vượt khỏi mức chịu đựng của xương và xương bị suy yếu trước đó, thường do loãng xương hoặc dùng thuốc steroid kéo dài. Dạng này thường ảnh hưởng đến đốt sống.
• Gãy xương do tác động: Gãy xương khi có lực tác động mạnh hoặc các mảnh xương va vào nhau tạo thành vết nứt hoặc gãy.
• Gãy cành tươi (gãy xương xanh): Đây là tình trạng gãy xương non và mềm, xương uốn cong, nứt và gãy nhưng không tách rời hoàn toàn.
• Các dạng khác:
  • Gãy phình vỏ
  • Gãy nứt nơi bám cơ
  • Gãy nát

+ Các mảnh vỡ

• Gãy xương không hoàn toàn: Trên xương có vết nứt hoặc những mảnh gãy chưa tách rời hoàn toàn khỏi xương chính. Điều này có nghĩa một vết nứt không đi hết chiều rộng của xương.
• Gãy xương hoàn toàn: Hai đầu xương gãy hoặc các mảnh tách rời hoàn toàn khỏi xương chính.
• Gãy xương do gãy (gãy vụn): Xương gãy ra thành nhiều mảnh.

+ Gãy xương liên quan đến mô mềm

• Gãy xương kín: Xương bị nứt hoặc gãy rời nhưng không đâm xuyên qua da, không làm tổn thương mô mềm.
• Gãy xương hở hoặc phức hợp: Đầu xương gãy đâm xuyên qua da làm tổn thương mô mềm xung quanh, làm tụ máu hoặc chảy nhiều máu ở chỗ gãy. Đầu xương gãy có thể tiếp xúc với đất cát và vi khuẩn trong môi trường dẫn đến nhiễm bẩn và viêm tủy xương (nhiễm trùng trong xương). Tuy nhiên xử lý nhanh và đúng cách ngay sau chấn thương có thể ngăn ngừa biến chứng này. Gãy hở được phân thành 2 dạng nhỏ gồm:
  • Vết nứt sạch (gãy xương không nhiễm trùng)
  • Gãy xương nhiễm trùng.

+ Phân loại theo vị trí giải phẫu

• Sọ gãy
  • Gãy xương hàm dưới
  • Gãy xương sọ nền
  • Gãy xương mũi (gãy mũi)
  • Gãy xương do nổ quỹ đạo
  • Đứt gãy
  • Gãy xương sọ Le Fort - gãy xương mặt liên quan đến xương hàm trên và những cấu trúc quan trọng xung quanh theo chiều ngang và kiểu hai bên, có thể là hình chóp hoặc ngang.
• Gãy xương cột sống
  • Gãy cột sống cổ
    • Gãy xương C1 (đốt sống cổ cao nhất), bao gồm gãy Jefferson
    • Gãy xương C2 (đốt sống cổ thứ 2 của cột sống), bao gồm cả gãy xương Hangman
    • Gãy xương hình giọt nước do uốn cong - vết gãy ở mặt trước dưới của đốt sống cổ.
  • Gãy đất sét: Gãy xương ổn định thông qua quá trình gai của một đốt sống, có thể ảnh hưởng đến đốt sống cổ dưới hoặc đốt sống ngực trên (chẳng hạn như C6 và C7).
  • Gãy xương vỡ: Đốt sống bị gãy khi có tải trọng trục năng lượng cao.
  • Gãy xương do nén: Cột sống bị xẹp (hoặc sụp đổ) do đốt sống bị suy yếu hoặc chấn thương.
  • Gãy xương ngẫu nhiên: Gãy do cột sống bị uốn cong quá mức, nén ở phần trước của thân đốt sống kèm theo tổn thương mất ổn định ở những phần sau.
  • Gãy xương Holdsworth: Đây là tình trạng gãy xương không ổn định liên quan đến trật khớp nối thắt lưng của cột sống.
• Gãy xương sườn
• Gãy xương ức
• Gãy xương vai
  • Gãy xương bả vai
  • Gãy xương đòn
• Gãy xương cẳng tay
  • Gãy xương trụ
    • Gãy xương Monteggia: Gãy 1/3 đầu gần của xương trụ với trật khớp của đầu gần xương quay
    • Gãy xương Hume: Tình trạng gãy xương mỏm cụt và trật khớp xương quay về phía trước.
  • Gãy xương quay
    • Gãy xương Essex-Lopresti: Xương quay bị gãy đồng thời với trật khớp xa xương trụ và hỏng màng gian cốt mỏng.
    • Gãy xương quay xa (gãy xương cổ tay)
      • Gãy xương Colles: Gãy ở phần xa của cẳng tay, đầu gãy xương quay bị cong về phía sau.
      • Gãy Galeazzi: Gãy ở 1/3 đầu xa của xương quay và trật khớp xoay trụ ở xa.
      • Gãy xương Smith: Gãy ở đầu xa của xương quay.
      • Gãy xương Barton: Trật khớp cổ tay và gãy xương trong khớp ở đầu xa của xương quay.
• Gãy xương cánh tay
  • Gãy xương cánh tay trên (gãy xương Humerus)
    • Gãy xương Holstein-Lewis: Gãy 1/3 ở đầu xa của xương cánh tay làm chèn ép dây thần kinh quay
    • Gãy xương trên lồi cầu
• Gãy bàn tay
  • Gãy xương thuyền: Gãy xương thuyền ở cổ tay.
  • Gãy xương của võ sĩ quyền anh: Gãy xương bàn tay thứ năm của bàn tay gần đốt ngón tay.
  • Gãy Bennett: Gãy một phần ngón tay liên quan đến gốc ngón tay.
  • Gãy Rolando: Gãy ngón tay liên quan đến góc ngón tay cái.
• Gãy ngón tay
• Gãy xương chậu
  • Gãy xương hông
  • Gãy Duverney: Gãy xương chậu chỉ liên quan đến cánh chậu
• Gãy xương đùi
  • Gãy chỏm xương đùi
  • Gãy thân xương đùi
• Gãy xương chày (xương ống chân)
  • Gãy mâm chày
  • Gãy Pilon: Gãy đầu xa xương chày.
  • Gãy xương cản: Gãy xương mâm chày ngoài, xảy ra khi cản xe ô tô va vào mặt ngoài của đầu gối khi đang đứng.
  • Gãy Segond: Gãy lồi cầu ngoài xương chày.
  • Gãy Gosselin: Vết gãy hình chữ V ở đầu xa xương ống chân kéo dài đến khớp mắt cá chân khiến xương chày gãy thành những mảnh trước và sau.
  • Gãy xương ở trẻ mới biết đi: Gãy dạng xoắn ốc và không di lệch từ phần xa đến nửa xa của xương chày.
• Gãy xương bánh chè
• Gãy xương xương mác
  • Gãy xương Bosworth: Gãy ở đầu xa xương mác và trật khớp cố định về phía sau của mảnh xương mác gần kèm theo kẹt phía sau củ chày sau.
  • Gãy xương mắt cá chân Le Fort: Gãy dọc ở phần trước - trong của đầu xa xương mác và đứt dây chày mác trước.
  • Gãy Maisonneuve: Gãy 1/3 của xương mác ở dạng xoắn ốc, liên quan đến vết rách của hội chứng chày mác ở xa cùng với màng gian cốt.
• Gãy xương chày và xương mác kết hợp
  • Gãy ba mắt cá: Gãy xương mắt cá chân ảnh hưởng đến mắt cá trong, mắt cá ngoài cùng với mặt sau xa của xương chày (mắt cá sau).
  • Gãy hai mắt cá: Gãy mắt cá ngoài và trong.
  • Gãy xương Pott
• Gãy xương bàn chân
  • Gãy xương gót chân
  • Gãy xương hình nêm
  • Gãy tháng ba: Gãy 1/3 xa của xương bàn chân do căng thẳng tái phát.
  • Gãy xương Jones: Gãy đầu gần của xương bàn chân thứ năm.
  • Gãy Lisfranc: Gãy một hoặc nhiều xương bàn chân, khiến xương bị dịch chuyển khỏi xương cổ chân.
• Gãy ngón chân.

Nguyên nhân gây gãy xương thường gặp gồm:

• Chấn thương: Hầu hết các trường hợp gãy xương do chấn thương. Tình trạng này xảy ra khi có một lực đủ lớn tác động vào xương. Chẳng hạn như ngã, một cú đánh mạnh và trực tiếp, tai nạn xe cộ và chấn thương trong thể thao.
• Căng thẳng: Chuyển động lặp đi lặp lại khiến xương chịu nhiều áp lực. Từ đó dẫn đến gãy xương do căng thẳng.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ gồm:

• Loãng xương: Bệnh lý này khiến xương yếu và dễ gãy hơn.
• Khối u xương: Ung thư xương làm mỏng và yếu ở phần xương nơi có khối u phát triển. Điều này làm tăng nguy cơ gãy xương.
• Sử dụng steroid liều cao: Dùng Corticosteroid liều cao và kéo dài khiến xương yếu và dễ gãy hơn.
• Hút thuốc lá: Nguy cơ cao hơn ở những người hút thuốc lá. Ngoài ra hút thuốc lá cũng khiến quá trình liền xương diễn ra chậm hơn.
• Những yếu tố khác:
  • Lớn tuổi
  • Trẻ em
  • Bị rối loạn nội tiết hoặc đường ruột
  • Uống rượu
  • Không hoạt động thể chất

Những dấu hiệu và triệu chứng của gãy xương gồm:

• Đau nhức thường là triệu chứng đầu tiên
  • Đau đột ngột và dữ dội
  • Đau trầm trọng hơn khi di chuyển hoặc có áp lực lên vùng bị thương
• Có tiếng tách hoặc tiếng mài khi chấn thương xảy ra
• Sưng và tấy đỏ
• Bầm tím ở vùng bị thương
• Không thể đặt trọng lượng lên chi ảnh hưởng
• Biến dạng rõ rệt
• Mất chức năng ở vùng bị thương
• Gãy xương hở khiến xương nhô ra khỏi da, da rách hoặc bị thủng và chảy nhiều máu.

Bác sĩ thường phát hiện nhanh tình trạng gãy xương thông qua các dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng. Tuy nhiên để đánh giá thêm về vết gãy, các xét nghiệm hình ảnh sẽ được yêu cầu, bao gồm:

• Chụp X-quang: Tia X cung cấp hình ảnh rõ ràng về xương, cho thấy xương bị gãy hoặc còn nguyên vẹn. Kỹ thuật này cũng giúp xác định chính xác vị trí và loại gãy xương.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc chụp CT: Đối với những trường hợp phức tạp hoặc gãy hở, bác sĩ có thể yêu cầu chụp MRI hoặc CT để kiểm tra thêm về xương. Đồng thời đánh giá tổn thương của các mô xung quạnh, chẳng hạn như mạch máu và dây thần kinh.

Gãy xương gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng. Các biến chứng có thể xảy ra ngay lập tức hoặc rất sớm, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng và cắt cụt chi ảnh hưởng. Ngoài ra việc xử lý không đúng cách hoặc trì hoãn cũng có thể gây ra những vấn đề nghiêm trọng khác.

+ Biến chứng ngay lập tức

Biến chứng xảy ra tại thời điểm gãy xương.

• Sốc giảm dịch
  • Sốc giảm thể tích đơn thuần
  • Sốc mất máu
• Tổn thương mạch máu
• Tổn thương dây thần kinh
• Tổn thương gân và cơ
• Tổn thương khớp
• Tổn thương nội tạng

+ Biến chứng sớm

Biến chứng xảy ra trong vài ngày đầu sau khi gãy xương.

• Sốc giảm thể tích
• Hội chứng suy hô hấp cấp tính (ARDS)
• Huyết khối tĩnh mạch sâu
• Hội chứng thuyên tắc mỡ
• Sốt chấn thương vô khuẩn
• Nhiễm trùng xương
• Nhiễm trùng huyết
• Hội chứng nghiền nát
• Hội chứng khoang làm tăng nguy cơ cắt cụt chi

+ Biến chứng muộn

Biến chứng xảy ra sau gãy xương một thời gian dài.

• Không liền xương
• Xương gãy không lành lại được
• Liền xương không đúng cách
• Hoại tử vô mạch
• Cứng khớp
• Rút ngắn chi
• Viêm xương tủy
• Co thắt thiếu máu cục bộ
• Chứng loạn dưỡng Sudeck
• Viêm xương khớp

Khi được điều trị sớm và đúng cách, hầu hết mọi người đều phục hồi hoàn toàn và tiếp tục hoạt động bình thường. Thường mất từ 3 - 4 tháng để xương lành lại. Nếu có chấn thương khác, gãy xương có thể ảnh hưởng lâu dài hơn đến các hoạt động và cuộc sống của bạn.

Gãy xương cần được sơ cứu và điều trị ngay lập tức để giảm biến chứng, ngăn tổn thương thêm và cho phép xương lành lại đúng cách.

+ Sơ cứu

Cần gọi cấp cứu nếu:

• Gãy xương là kết quả của một chấn thương nghiêm trọng
• Người đó không phản ứng
• Khớp hoặc chi có vẻ biến dạng
• Xương đâm xuyên qua da
• Phần cuối của chân hoặc cánh tay bị thương hoặc có dấu hiệu bất thường, chẳng hạn như da hơi xanh hoặc bị tê ở các đầu ngón
• Nghi ngờ gãy xương ở cổ, lưng hoặc đầu
• Đau ngay cả khi có áp lực hoặc chuyển động nhẹ nhàng
• Chảy máu nặng

Các bước sơ cứu trước khi di chuyển đến bệnh viện:

• Bất động: Không di chuyển vùng ảnh hưởng trừ khi cần thiết. Những trường hợp nặng nên chờ đợi để nhận sự trợ giúp y tế.
• Cầm máu: Dùng băng vô trùng, quần áo hoặc vải sạch để tạo áp lực lên vết thương và cầm máu.
• Cố định vùng bị thương: Tuyệt đối không cố gắng đẩy xương nhô ra về vị trí cũ hoặc sắp xếp lại xương. Hãy dùng 2 thanh nẹp hoặc 2 đoạn gỗ mảnh và dài đặt ở phía trên và bên dưới vị trí gãy. Sử dụng vải đệm các thanh nẹp để giảm khó chịu, sau đó sử dụng băng hoặc các đoạn dây vải để cột cố định các thanh nẹp.
• Chườm đá: Đặt túi nước đá lên vùng ảnh hưởng đến giảm đau và hạn chế sưng tấy. Quấn đá vào khăn hoặc mảnh vải, không chườm đá trực tiếp.
• Điều trị sốc: Nếu có dấu hiệu thở gấp và ngắn hoặc cảm thấy mệt mỏi, hãy đặt bệnh nhân nằm xuống với đầu thấp hơn một chút so với thân mình, nâng cao chân lên khi có thể.

+ Điều trị y tế

Điều trị gãy xương dựa vào kiểu gãy, vị trí và những tổn thương đi kèm. Dưới đây là những phương pháp được áp dụng phổ biến:

1. Bất động

Người bệnh chỉ cần nẹp hoặc bó bột nếu gãy xương nhẹ và xương không bị dịch chuyển (xương không di chuyển xa khỏi vị trí). Phương pháp này giúp cố định xương ở vị trí thích hợp, ngăn di lệnh thêm và cho phép xương lành lại đúng cách.

Thông thường người bệnh sẽ được nẹp từ 3 - 8 tuần. Cố định lâu hơn nếu cần bó bột. Trong quá trình phục hồi, bệnh nhân được chụp X-quang thường xuyên để đảm bảo xương đang lành lại chính xác.

2. Giảm đóng

Cần phải nắn chỉnh kín (giảm đóng) ở những trường hợp có gãy xương nghiêm trọng hơn. Phương pháp này giúp sắp xếp lại xương mà không cần phẫu thuật.

Trong khi giảm đóng, bác sĩ tiến hành kéo nhẹ nhàng và đều đặn từ bên ngoài để căn chỉnh các xương. Điều này cho phép các xương gãy bên trong được sắp xếp lại và trở về vị trí đúng.

Trước khi thực hiện, bệnh nhân được gây tê cục bộ để làm tê và giảm đau khu vực xung quanh vết gãy. Một số trường hợp có thể được sử dụng thuốc an thần để thư giãn cơ thể hoặc gây mê toàn thân.

3. Phẫu thuật

Những trường hợp gãy nặng, nhiều mảnh rời, di lệch nghiêm trọng và không thể giảm đóng sẽ được phẫu thuật (giảm mở). Phương pháp này giúp sắp xếp lại xương thông qua vết mổ. Sau đó các thiết bị sẽ được sử dụng để cố định những mảnh xương trong khi nó lành lại.

Tùy thuộc vào loại gãy xương và mức độ tổn thương, một trong những kỹ thuật dưới đây sẽ được sử dụng:

• Giảm mở và cố định bên trong

Khi giảm mở và cố định bên trong, những mảnh xương gãy sẽ được định vị lại và về vị trí bình thường. Sau đó tấm kim loại hoặc/ và ốc vít đặc biệt được gắn vào bề mặt ngoài của xương. Điều này giúp các mảnh xương được giữ lại với nhau.

Ở một số trường hợp, các thanh đặc biệt sẽ được chèn xuyên qua tâm xương để giữ các mảnh xương. Cố định bên trong cho đến khi các xương lành và liền lại với nhau.

Một số kỹ thuật có định bên trong gồm:

• • Thanh: Các thanh kim loại được đưa vào giữa xương, dọc từ trên xuống.
  • Tấm và ốc vít: Ốc vít và các tấm kim loại được vặn vào xương để giữ những mảnh gãy ở vị trí đúng.
  • Ghim và dây: Những mảnh xương quá nhỏ được cố định bằng ghim và dây giữ, thường được dùng đồng thời với tấm hoặc thanh.

Hầu hết bệnh nhân cần phải phẫu thuật lại để loại bỏ các thiết bị cố định. Một số trường hợp khác có thể sống với chúng mãi mãi.

• Cố định bên ngoài

Ghim hoặc ốc vít kim loại được đặt vào xương gãy, ở phía trên và bên dưới vị trí gãy xương. Ốc vít hoặc các chốt được nối với một thanh kim loại bên ngoài da. Điều này tạo thành một khung ổn định giúp giữ các xương bị gãy ở vị trí thích hợp trong khi lành lại.

Nếu có tổn thương nặng ở da hoặc mô mềm khác quanh vết gãy, dụng cụ cố định bên ngoài sẽ được sử dụng cho đến khi các mô lành lại, người bệnh có thể chịu đựng được khi phẫu thuật.

• Ghép xương

Ghép xương cho những trường hợp có vết gãy dịch chuyển nghiêm trọng hoặc xương không thể lành lại như bình thường. Trong quy trình này, bác sĩ sẽ chèn thêm mô xương vào vị trí gãy để nối các mảnh hoặc đầu xương gãy lại với nhau. Sau khi định vị lại xương, tiến hành cố định bên trong để những mảnh gãy được giữ lại với nhau đến khi xương phát triển.

Mảnh ghép xương có thể được lấy từ một nơi khác trong cơ thể (thường là xương hông) hoặc từ người hiến tặng. Đôi khi mảnh thay thế nhân tạo có thể được sử dụng.

Sau khi phẫu thuật, vùng ảnh hưởng có thể được cố định bằng bột, nẹp hoặc dây đeo trong vài tuần. Trong khi xương lành lại, bệnh nhân được hướng dẫn co cơ và chuyển động sớm để giảm nguy cơ mắc hội chứng khoang và cứng khớp.

4. Bài tập

Mất vài tuần đến vài tháng để xương lành lại. Ngay cả khi tháo bột hoặc nẹp, bệnh nhân cần tiếp tục hạn chế một số cử động đến khi xương vững chắc, có thể chịu áp lực khi hoạt động bình thường.

Trong quá trình hồi phục, các bài tập sẽ được hướng dẫn để phục hồi phạm vi chuyển động, sức mạnh cơ bắp và tính linh hoạt. Chương trình luyện tập được thiết kế dựa trên tốc độ phục hồi.

Có thể giảm nguy cơ gãy xương bằng những biện pháp dưới đây:

• Mang thiết bị bảo hộ phù hợp khi chơi thể thao.
• Luôn đeo dây an toàn.
• Tránh những hoạt động mạo hiểm hoặc có thể khiến bạn bị té ngã.
• Không leo trèo và vớt lấy đồ vật để tránh té ngã. Nên sử dụng những công cụ hoặc thiết bị thích hợp giúp tiếp cận mọi thứ dễ dàng.
• Đảm bảo không gian làm việc và nhà cửa sạch sẽ. Sự bừa bộn có thể gây vấp ngã.
• Trang bị những đồ dùng có thể ngăn ngừa té ngã, chẳng hạn như tay vịn, thảm chống trượt, nạng hoặc khung tập đi cho những người khó đi lại.
• Không hút thuốc lá và hạn chế uống rượu.
• Giảm cân và duy trì trọng lượng khỏe mạnh.
• Thường xuyên kiểm tra mật độ xương nếu có tiền sử gia đình bị loãng xương hoặc trên 50 tuổi. Đồng thời áp dụng những phương pháp điều trị dưới sự chỉ định của bác sĩ.
• Tập thể dục thường xuyên để làm mạnh gân cơ và giúp xương chất khỏe.
• Thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh, giàu canxi và vitamin D. Điều này giúp giữ cho xương chắc khỏe, tăng cường sức mạnh của xương và giảm nguy cơ chấn thương.

1. Tôi bị gãy xương nào? Kiểu gãy?

2. Có những chấn thương khác hay không?

3. Tôi có cần phẫu thuật không?

4. Sẽ mất bao lâu để phục hồi?

5. Khi nào tôi có thể tiếp tục hoạt động thể chất và chơi thể thao?

6. Tôi cần lưu ý những gì trong giai đoạn phục hồi?

7. Nếu có một tình trạng khác, làm thế nào để điều trị đồng thời?

Gãy xương có tiên lượng tốt. Xương gãy thường phục hồi hoàn toàn và người bệnh có thể trở lại các hoạt động thể chất sau khi lành. Tuy nhiên gãy phức tạp có thể gây ra nhiều biến chứng. Ngay khi chấn thương xảy ra, tốt nhất nên cố định xương và đến bệnh viện để được điều trị đúng cách.